Kinh đô Vạn An trong lịch sử
Người đầu tiên chọn vùng đất Nghệ An để đóng đô đó là Vua Mai Hắc Đế. Sử chép, Mai Thúc Loan sinh năm 670 mất năm 723, cha là Mai Sinh, mẹ là Vương Thị nguyên gốc là người làng Mai Phụ, huyện Thiên Lộc (bây giờ thuộc huyện Lộc Hà), tỉnh Hà Tĩnh. Mai Thúc Loan sinh ra và lớn lên ở động Cồn Chèn (thôn Ngọc Trừng, xã Nam Thái, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An).
Vào năm 713, năm thứ nhất niên hiệu Khai Nguyên của vua Đường Huyền Tông, Mai Thúc Loan đã phát động cuộc khởi nghĩa Hoan Châu. Nghe tin ông dựng cờ xướng nghĩa, tướng lĩnh tài giỏi nhiều nơi đưa quân về tụ hội. Các nước Lâm Ấp, Chân Lạp, Kim Lân cũng cử quân đến trợ giúp chiến đấu. Mai Thúc Loan đã nhanh chóng lật đổ toàn bộ nền thống trị của nhà Đường từ lưu vực sông Lam đến đồng bằng Bắc Bộ, phủ thành Tống Bình, đem lại độc lập tự chủ cho quốc gia dân tộc. Sau khi lật đổ được nhà Đường, Mai Thúc Loan xưng Đế, tục gọi là Mai Hắc Đế. Ông chọn vùng đất Vạn An làm Kinh đô cho vương triều của mình. Vùng đất Vạn An ngày xưa nay thuộc xã Vân Diên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
Phượng Hoàng Trung Đô dưới thời Vua Quang Trung
Người thứ hai chọn vùng đất Nghệ An để đóng đô đó là Vua Quang Trung. Vua Quang Trung đã chọn vùng đất xã Yên Trường, huyện Chân Lộc để xây dựng Kinh đô cho vương triều của mình. Đầu tháng 10 năm 1788, Hoàng đế Quang Trung đã ban Chiếu gửi La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp và Trấn thủ Nghệ An là Nguyễn Văn Thận về việc xây dựng đế đô mới của nhà Tây Sơn với tên gọi Phượng Hoàng Trung Đô. Trong Chiếu thư gửi La Sơn Phu Tử, vua Quang Trung viết: Nhớ lại buổi hồi loan kỳ trước, lúc qua Hoành Sơn, Quả cung đã từng mở xem địa đồ, thấy ở huyện Chân Lộc, xã Yên Trường, hình thể rộng rãi, khí tượng tươi sáng, có thể chọn để xây kinh đô mới. Thực là chỗ đất đẹp để đóng đô vậy.
Trước khi ban Chiếu chỉ chon vùng đất Yên Trường làm nơi để xây dựng Kinh đô, vua Quang Trung đã nhờ La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp xem cuộc đất tại Phù Thạch… Nhưng La Sơn Phu Tử cho rằng đất đó không được nên chọn vị trí khác là Yên Trường. Và vị trí Yên Trường được vua Quang Trung chọn để xây dựng Phượng Hoàng Trung Đô là khu vực núi Dũng Quyết - ngọn núi nằm giữa núi Phượng Hoàng và núi Kỳ Lân (còn gọi là núi Cánh Phượng và núi Con Mèo) ở xã Yên Trường, huyện Chân Lộc - Nghệ An (nên Phượng Hoàng Trung Đô còn có tên gọi là Trung Kinh Phượng Hoàng).
Hiện nay, dưới chân núi Dũng Quyết vẫn còn lưu dấu vết tích của Phượng Hoàng Trung Đô. Di tích này rộng khoảng 10 mẫu. Theo nhiều nguồn sử liệu (trong đó có sách La Sơn Phu Tử) thì thành nội có bờ nam dài 300m, bờ tây dài 450m. Hai vách thành ở phía đông và bắc dựa vào dãy núi Phượng Hoàng và Kỳ Lân. Bờ thành được xây bằng đất với chiều cao khoảng 20m. Giữa thành có tòa lầu 3 tầng, phía trước có bậc tam cấp xây bằng gạch đá ong, phía sau có hai hành lang nối với điện Thái Hòa. Xung quanh thành có các đồn. Nối với thành bờ nam ở khu vực núi Kỳ Lân có vọng gác chính và phía núi Phượng Hoàng có kho lúa… Phượng Hoàng Trung Đô được xây dựng trong thời gian khoảng từ 1788 đến 1792. Sở dĩ chọn vùng đất này là bởi tổ tiên của Vua ở đất Hưng Nguyên - Nghệ An. Nên việc đóng đô ngay tại "đất tổ" sẽ thuận lợi rất nhiều cho vương triều, nhất là việc thu phục nhân tâm. Mặc khác về mặt hình thể, địa lý, Nghệ An có vị thế chiến lược hết sức quan trọng, là "vị trí yết hầu". Theo vua Quang Trung thì Kinh Phú Xuân hình thế cách trở. Ở xa trị Bắc Hà, sự thể rất khó khăn. Theo đình thần nghị rằng: chỉ đóng đô ở Nghệ An là độ đường vừa cân, vừa có thể khống chế được trong Nam ngoài Bắc, và sẽ làm cho người tứ phương đến kêu kiện tiện việc đi về… Tầm quan trọng của Kinh đô mới đóng trên đất Nghệ An đã được Vua Quang Trung căn dặn quần thần rằng: Khi ta chết rồi nội trong một tháng phải chôn cất, việc tang làm lảo thảo thôi. Lũ người nên hợp sức mà giúp Thái tử sớm thiên đô về Vĩnh Đô (Vinh) để khống chế thiên hạ. Bằng không, quân Gia Định kéo đến thì các ngươi không có chỗ chôn thân. Nhưng tiếc rằng sau khi Vua mất thì việc xây dựng Kinh đô mới cũng không được tiến hành nữa.
Vua Gia Long và ý định chọn Nghệ An làm nơi đóng Kinh Đô
Khi Nguyễn Ánh đánh bại nhà Tây Sơn (1802), lập nên triều Nguyễn, sau đó không lâu (1803-1805) đã chọn vùng Phú Xuân làm Kinh đô. Nhưng trước khi chọn Phú Xuân, vua Gia Long đã từng có ý định chọn vùng Nghệ An để đóng đô. Điều này đã được ghi chép trong cuốn sách Đại Nam thực lục, đệ nhị kỷ, quyển 7 rằng: Tân Tỵ năm Minh Mạng thứ 2 (1821), mùa xuân tháng giêng, Vua xem bản đồ, nhân bàn đến địa thế thành trấn Nghệ An, nói rằng : “Khi trước tiên đế (chỉ Vua Gia Long - TG) từng muốn dựng đô ở đấy”. Nguyễn Văn Nhân tâu rằng : “Đấy không phải là đất đóng đô, nên chọn trọng thần để trấn”. Vua nói: “Phải. Phú Xuân là khoảng giữa trong nước, đế vương đóng đô không đâu hơn đấy. Còn các thành trấn chỉ nên làm hành tại để tiện khi đi tuần thăm các địa phương và xem xét phong tục mà thôi”. Như vậy, qua lời của Vua Minh Mạng cho biết vua Gia Long đã từng có ý định chọn Nghệ An để làm nơi đóng Kinh đô cho vương triều mới của mình. Phải chăng, ông cũng đã nhìn thấy được tầm quan trọng của vùng đất này trong lịch sử, nhưng không rõ vì sao, sau này nhà Vua lại đổi ý cho xây dựng Kinh đô ở Phú Xuân.
Như vậy, trong hơn 1.300 năm qua, vùng đất Nghệ An đã được nhiều vị Hoàng đế chọn làm nơi đóng đô. Nhưng việc Vua Gia Long từng có ý định chọn vùng đất Nghệ An để xây dựng Kinh thành cho vương triều mới của mình là một điều thú vị trong lịch sử nhưng ít thấy được nhắc đến./.
