Hé mở những tư liệu quý từ các tấm biển
Đền Bắc Phương không chỉ là một ngôi đền linh thiêng của xứ Nghệ mà còn chứa nhiều tài liệu quý giá. Một trong số các tài liệu đó là 4 tấm biển sơn son thiếp vàng viết bằng chữ nho đang được lưu giữ ở trong đền. Bước đầu tìm hiểu PV được biết, các biển này được lấy từ các di tích trong vùng rồi đưa về “quy tập” ở đây. Nội dung trong 4 biển, có ghi tên, địa chỉ, chức sắc của 36 người trong tổng Thổ Hào xưa.
Theo lịch sử, Thổ Hào là một trong những tổng của huyện Thanh Chương ngày xưa. Tên gọi tổng Thổ Hào được hình thành từ thế kỷ XV, lúc đầu có nghĩa là vùng đất hào rãnh. Nhưng đến thời Lê Trung Hưng, niên hiệu Vĩnh Hựu (1735 - 1740) tuy vẫn gọi là Thổ Hào nhưng chữ Hào được đích thân nhà Vua đổi dạng tự thành Hào Kiệt - có nghĩa là vùng đất Hào Kiệt. Sở dĩ có việc đổi dạng tự từ Thổ Hào là vùng đất hào rãnh sang vùng đất hào kiệt là liên quan tới việc 03 ông Nghè đó là Nguyễn Tiến Tài, Nguyễn Lâm Thái và Phạm Kinh Vỹ. Chỉ trong vòng 15 năm mà có liên tiếp 2 người đậu Đại khoa là Tiến sỹ đó là Phạm Kinh Vỹ đậu Đại khoa năm 1724 và Nguyễn Lâm Thái đậu Đại khoa vào năm 1739. Tổng gồm có 8 xã thôn đó là: Xã Thổ Hào, xã My Sơn, xã Nhân Thành, xã Kỳ Linh, thôn Yên Khánh, thôn Kỳ Linh, thôn Vạn Châu và thôn Nhân Cương.
Trong 4 biển còn lưu giữ ở đền Bắc Phương có ghi tên của 19 người họ Phan, 9 người họ Nguyễn, 5 người họ Đặng, 1 người họ Trần, 1 người họ Phạm và 1 người họ Lâm.
Hầu hết những người được ghi danh ở đây đều tham gia hội Tư văn của xã, của tổng và có 1 người tham gia cả hội văn và võ. Một số người từng là thí sinh vào Kinh đô ứng thí; một số là những vị tướng quân ở thời Lê Trung Hưng, những người từng đi lính trong quân đội; còn lại là các chức sắc ở địa phương như Thập lý hầu, Cai tổng, Phó tổng, Xã trưởng, Lý trưởng, Thủ chỉ, Trùm xã, Quản lân…
Thời điểm viết các biển này là vào triều Nguyễn, bởi trong nội dung tác giả của các tấm biển này dùng những từ như triều Lê, tiền Triều, ý chỉ là triều Lê thời kỳ Lê Trung Hưng. Những nhân vật được đề cập trong ở đây chủ yếu sống vào cuối thời kỳ Lê Trung Hưng đến giữa triều Nguyễn.
Tổng Thổ Hào là nơi có nhiều vị đậu đại khoa như Nguyễn Tiến Tài, Phạm Kinh Vỹ, Nguyễn Lâm Thái… tuy nhiên ở trong các biển này lại không thấy nhắc đến. Có thể các vị đậu đạt cao được viết ở những tấm biển khác, mà những tấm biển đó đến nay không còn. Theo ông Phan Văn Trung, một nhà giáo nghỉ hưu trong làng cho PV biết, trước kia trong đền có rất nhiều biển nhưng do các trận lụt lớn vào các năm 1978, 1988, đã làm trôi đi mất một số biển.
Theo nội dung ghi trong các biển, có thể đây là những người được ghi danh và thờ ở trong đình, hoặc nhà thánh của tổng Thổ Hào xưa. Bởi cách ngôi đền Bắc Phương không xa, trước đây có một ngôi đình rất lớn nhưng sau này bị tháo dỡ để làm các công trình công cộng phục vụ dân sinh.
Để bạn đọc tiện theo dõi, xin cung cấp toàn bộ nội dung của các biển (đây mới chỉ là những tìm hiểu bước đầu).
Nội dung các biển
Biển 1
1. Tiền Phong Dinh trang võ vệ ngũ đội, Đội trưởng, tự Văn Suyền, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Văn Suyền, người xã Nhân Thành, từng đi lính, làm tới chức Đội trưởng đội 5, thuộc trang Dinh Tiền Phong).
2. Tiền Phong Dinh trang võ vệ ngũ đội, ngoại ủy Đội trưởng, tự Văn Huệ, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Văn Huệ, người xã Nhân Thành, đi lính làm đội trưởng đội 5, thuộc trang Dinh Tiền Phong).
3. Tiền bản xã, Xã trưởng, dự Văn hội, tự Đăng Thiện, Kỳ Linh xã, Phan tiên sinh (ông Phan Đăng Thiện người xã Kỳ Linh từng làm Xã trưởng, dự hội Tư văn).
4. Tiền bản xã, Xã trưởng, dự Văn hội đăng thượng tho khoa, tự Văn Thành, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Văn Thành từng làm Xã trưởng, tham gia hội Tư văn, thọ 80 tuổi).
5. Tiền bản xã, xã trưởng, dự hương ấp kỳ lão, tự Hữu Tạo, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Hữu Tạo, người xã Nhân Thành, từng làm Xã trưởng, tham gia hội người cao tuổi của thôn).
6. Tiền Phong Dinh trang, võ vệ ngũ đội, cấp bằng Đội trưởng, Thừa phái vãng Bắc Kỳ, Mông ngân thưởng, tự Văn Thức, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Văn Thức, người xã Nhân Thành, từng đi lĩnh, làm đội trưởng đội 5, sau đó làm Thừa phái ở Bắc Kỳ).
7. Tiền thí sinh kinh khoa ứng thí, dự tổng hội tư văn, tự Văn Chính, Nhân Thành xã, Nguyễn Tiên sinh (ông Nguyễn Văn Chính, người xã Nhân Thành, từng là thí sinh đi thi ở kinh đô, tham dự hội Tư văn của tổng).
Biển số 2:
1. Tiền bản tỉnh, thí sinh chi thụ, Lý trưởng, kiêm Tổng học, đăng thọ khoa, hương hội, thủ chỉ, tự Khắc Minh, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Khắc Minh, người xã Nhân Thành, trước là Thí sinh đi thi, sau về làm Lý trưởng của làng, kiểm làm Tổng học (coi việc học trong trổng), thọ 70 tuổi, từng làm Thủ chỉ của làng).
2. Tiền bản tổng, ngoại ủy Phó tổng, hương hội, thủ chỉ, đăng thọ khoa, dự liệt tư văn, tự Khắc Tráng, Thổ Hào xã, Lâm tiên sinh (ông Lâm Khắc Tráng, người xã Thổ Hào, từng tham gia làm Phó tổng Thổ Hào, sau làm Thủ chỉ của làng, tham gia hội Tư văn, thọ 70 tuổi).
3. Tiền bản xã, xã chính, chi thụ bản tổng, ngoại ủy Phó tổng, văn hội, Thủ chỉ, đăng thượng thọ khoa, tự Văn Ân, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Văn Ân, người xã Nhân Thành, từng làm Phó tổng, Thủ chỉ của làng, tham gia hội tư văn, thọ 80 tuổi).
4. Tiền Phong Dinh trang, võ vệ, ngũ đội trưởng, lĩnh bản tổng tri tổng, kiêm hương hội, thủ chỉ, đăng thượng thọ khoa, liệt võ hội, tự Khắc Thùy, Thổ Hào xã, Phan tiên sinh (ông Phan Khắc Thùy, đi lính, làm đội trưởng đội 5 của trang Tiền Phong Dinh, sau về làm Thủ chỉ, tham gia hội tư văn, thọ 80 tuổi, được ghi danh ở hội võ).
5. Tiền bản xã, cấp bằng Lý trưởng, chi thụ Phó tổng, dự văn hội, hương ấp thủ chỉ, tự Ngọc Uẩn, Kỳ Linh xã, Đặng tiên sinh (ông Đặng Ngọc Uẩn người xã Kỳ Linh, từng làm Lý trưởng, Phó tổng, tham gia hội Tư văn, làm thủ chỉ của thôn).
6. Tiền bản xã Lý trưởng, chi thụ Phó tổng, Cai tổng, liệt dự văn hội, hương ấp Thủ chỉ, tự Yên Cư, Nhân Thành xã, Nguyễn tiên sinh (ông Nguyễn Yên Cư người xã Kỳ Linh, từng làm Lý trưởng của xã Kỳ Linh, sau làm Phó tổng, rồi lên Cai tổng (còn gọi là Chánh tổng), tham gia hội Tư văn, sau về làm thủ chỉ của thôn).
Biển số 3:
1. Tiền bản xã Lý trưởng, thăng Phó tổng, dự tư văn, đăng thượng thọ, thủ chỉ, tự Khắc Thành, Kỳ Linh xã, Phan tiên sinh (ông Phan Khắc Thành, người xã Kỳ Linh, từng làm Lý trưởng của làng sau đó thăng lên làm Phó tổng, tham gia hội Tư văn, thọ 80 tuổi, từng làm thủ chỉ của làng).
2. Tiền kinh khoa ứng thí, chi thụ Lý trưởng, kiêm tổng giáo, đăng thượng thọ, thủ chỉ, húy Chiếu Phủ, Nhân Thành xã, Nguyễn tiên sinh (ông Nguyễn Chiếu Phủ người xã Nhân Thành, từng vào kinh ứng thí, sau làm Lý trưởng, kiêm trông coi việc học của tổng, thọ 80 tuổi, từng làm Thủ chỉ của làng).
3. Tiền thí sinh, chi thụ Lý trưởng, dự bản tổng tư văn, tự Duy Thanh, Kỳ Linh xã, Phan tiên sinh (ông Phan Duy Thanh, từng là thí sinh đi thi, sau về làm Lý trưởng, tham gia hội Tư văn của tổng).
4. Tiền tri xã chi thụ ngoại ủy Phó tổng, đăng thượng thọ, tự Hiếu Liêm, Kỳ Linh xã, Đặng tiên sinh (ông Đặng Hiếu Liêm, người xã Kỳ Linh, từng làm Phó tổng, thọ 80 tuổi).
5. Tiền Phong Dinh trang, võ vệ ngũ đội, chính ngũ trưởng, tự Danh Dư, Nhân Thành xã, Nguyễn tiên sinh (ông Nguyễn Danh Dư người xã Kỳ Linh từng đi lính ở trang Dinh Tiền Phong, làm đến chức đội trưởng đội 5).
6. Tiền thí sinh, dự tư văn hội, tự Thanh Tựu, Nhân Thành xã, Nguyễn tiên sinh (ông Nguyễn Thanh Tựu, người xã Nhân Thành, từng là thí sinh đi tham gia đi thi, sau có tham gia hội Tư văn).
7. Tiền hương thí, lịch khoa trúng trường bản tổng, tổng giáo, đăng thượng thọ, Thủ chỉ, tự Nho Hạnh, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Nho Hạnh, người xã Nhân Thành, từng là thí sinh của làng, đi thi đậu trường tổng, trông coi việc học trong tổng, thọ 80 tuổi, từng làm Thủ chỉ của làng).
8. Tiền bản xã, trùm xã, dự liệt văn hội, hương ấp Thủ chỉ, tự Đình Thư, Nhân Thành xã, Nguyễn tiên sinh (ông Nguyễn Đình Thư, người xã Nhân Thành, từng làm Trùm xã, tham gia văn hội, làm Thủ chỉ của làng).
9. Tiền bản xã tri xã, dự liệt tư văn, đăng trúng thọ khoa, tự Đức Lân, Kỳ Linh xã, Đặng tiên sinh (ông Đặng Đức Lân người xã Kỳ Linh, là người tham gia hội tư văn, thọ 80 tuổi).
Biển số 4:
1. Tiền bản tổng sinh đồ, dự liệt tư văn, tự Đăng Tuân, Nhân Thành xã, Nguyễn tiên sinh (ông Nguyễn Đăng Tuân người xã Nhân Thành từng là sinh đồ của tổng, tham gia hội Tư văn).
2. Tiền Thập lý hầu xã nội cán sự, tự Khắc Viết, Kỳ Linh xã, Phan tiên sinh (ông Phan Khắc Viết, người xã Kỳ Linh, từng làm Thập lý hầu).
3. Tiền Thí tá sang, Thừa Hoa điện Tri sự, tự Xuân Tiến, Nhân Thành xã, Trần tiên sinh (ông Trần Xuân Tiến, người xã Nhân Thành từng làm Thí tá sang, rồi Tri sự ở điện Thừa Hoa).
4. Lê triều thụ Cai hợp, kiêm Thập lý hầu, dự liệt tư văn, tự Võ Trân, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Võ Trân, người xã Nhân Thành, từng làm chức Cai hợp, kiêm Thập lý hầu từ thời triều Lê (Lê Trung Hưng - Pv), sau về tham gia hội Tư văn của xã).
5. Cựu Thập lý hầu hương trung kỳ lão, tự Khắc Địch, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Khắc Địch, người xã Nhân Thành, từng làm Thập lý hầu, thọ 60 tuổi).
6. Lê triều Thí tướng, Sỹ lang Thừa Hoa điện Tri sự, lịch thụ Cai tổng kiêm quản lân, tự Xuân Nghĩa, Kỳ Linh xã, Đặng tiên sinh (ông Đặng Xuân Nghĩa người xã Kỳ Linh, từng làm Thí tướng, sau làm Tri sự ở điện Sỹ lang Thừa Hoa của triều Lê (Lê Trung Hưng - TG), sau về làm Cai tổng, kiêm quản lân).
7. Lê triều Thí tướng, Sỹ lang Thừa Hoa điện Tri sự, tự Bá Đôn, Kỳ Linh xã, Phan Tiên sinh (ông Phan Bá Đôn, người xã Kỳ Linh, từng làm Thí tướng và tri sự ở Sỹ lang Thừa hoa điện dưới triều Lê (Lê Trung Hưng - Pv)).
8. Tiền Thập lý hầu, liệt dự Tư văn, yên hương kỳ lão, tự Công Điển, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Công Điển, người xã Nhân Thành, từng làm Thập lý hầu, tham gia hội tư văn, hưởng thọ 60 tuổi).
9. Tiền triều Thị nội, Đội trưởng, thăng Phó thiên hộ, Tráng Tiết tướng quân, hương thôn thủ chỉ, tự Trọng Thiều, Nhân Thành xã, Phan tiên sinh (ông Phan Trọng Thiều, người xã Nhân Thành, từng làm Đội trưởng ở Thị nội, sau thăng Phó Thiên hộ, rồi làm Tráng tiết tướng quân của triều trước (tức chỉ triều Lê Trung Hưng), sau đó về làm thủ chỉ của làng).
Thiết nghĩ đây là những tư liệu quý, liên quan đến sự học và các dòng họ trong tổng Thổ Hào ngày xưa. Vì vậy cần được các cơ quan có chức năng nghiên cứu thêm để hiểu rõ về những nhân vật được đề cập đến trong các tấm biển này./.
