Nằm nép mình trong con ngõ nhỏ ở tiểu khu 5, thị trấn Thiệu Hóa là ngôi nhà cổ của gia đình ông Nguyễn Quán Thành. Ngôi nhà 5 gian này đã được gia đình ông Thành gìn giữ qua 9 đời.
Theo ông Thành, ngôi nhà xưa có 4 mái được làm theo kiểu nhà chùa, sau được cải tạo lại thành 5 gian. Mái nhà có hai lớp ngói, lớp trên là ngói vảy cá, lớp dưới là ngói chiếu hình chữ Thọ. Theo quan niệm của người xưa, lợp nhà như vậy nhằm thể hiện sự bền vững trường thọ của ngôi nhà cũng như những người sống trong căn nhà ấy.
Nét xưa ở ngôi nhà cổ được lưu giữ qua hệ thống buồng cửa trước nhà. Trên cửa, phía trước gian chính của ngôi nhà được chạm khắc tinh tế, trang trí bằng chữ Hán, tạo sự trang trọng, tôn nghiêm. Những nét hoa văn của gỗ vẫn còn nguyên, rõ. Theo ông Thành, người xưa thường dùng gỗ Lim, bền, chắc không bị mộc để làm cửa, bởi thế qua thời gian màu sắc của gỗ vẫn không bị phai nhạt. Đặc biệt, trên mái nhà cổ này còn lưu giữ rất nhiều vồ đập. Vồ đập được thợ mộc xưa chạm khắc tinh xảo với hoa văn uốn lượn tinh tế.
Trải qua hơn 300 năm tuổi, ngôi nhà của ông Phùng Văn Minh vẫn được con cháu trong gia đình dòng họ lưu giữ như một “báu vật” của ông bà để lại. Ngôi nhà được thiết kế theo kiểu 3 gian, 2 dĩ mang đậm nét văn hóa đồng bằng Bắc bộ. Hiện kiến trúc này vẫn còn nguyên vẹn những nét chạm khắc trên gỗ. Theo ông Minh, các nét khắc ở các chi tiết trong ngôi nhà chủ yếu là hoa văn rồng - phượng, chim Hạc, hoa lan, hoa sen,…
Tuy nhiên, trải qua thời gian, nhiều ngôi nhà cổ ở thị trấn Thiệu Hóa đang dần bị xuống cấp. Theo ông Nguyễn Quán Thành, ngôi nhà của gia đình hiện có nhiều hạng mục bị xuống cấp như mái ngói bị nứt, vỡ, dột mỗi lúc trời mưa. Nền nhà xưa được làm bằng gạch nung, có gian làm bằng đá đều bị bong tróc. Bức từng làm bằng gạch cũng bị nứt, nhiều đoạn đổ sập. Ông Thành cùng các thành viên trong gia đình đã gia cố lợp lại những chỗ hỏng, xây tường gạch để giữ ngôi nhà.
Cũng là một gia đình may mắn còn sở hữu ngôi nhà cổ, ông Phùng Văn Ngà, tiểu khu 5 thị trấn Thiệu Hóa cho hay, ngôi nhà cổ của gia đình được ông bà xây dựng từ năm 1916. Hơn 100 năm nay, ngôi nhà vẫn được còn cháu gìn giữ, song trải qua thời gian, biến cố của lịch sử, thiên nhiên, có nhiều hạng mục như nền, tường, bộ khung cửa bị xuống cấp. Năm 2019, gia đình đã tu sửa trên nguyên tắc tôn trọng và giữ nguyên bản ngôi nhà cũ.
Theo ông Ngà, tu sửa nhà cổ rất tốn kém. Ví như đa phần thiết kế trong ngôi nhà đều được dựng bằng gỗ quý, hiện bây giờ giá gỗ rất đắt đỏ. Tiền công cũng cao hơn so với nhà bình thường bởi các họa tiết, hoa văn trên gỗ phải được chạm khắc tinh xảo, giống với các họa tiết còn lại trong ngôi nhà. Giá vật liệu khác cũng “leo thang” khiến cho nhiều gia đình muốn nâng cấp, duy tu nhà cổ cũng gặp không ít khó khăn.
“Không phải gia đình nào cũng có điều kiện tu sửa, nâng cấp nguyên trạng căn nhà cổ như gia đình ông. Bởi vậy, rất mong các cấp chính quyền có chính sách hỗ trợ để mỗi ngôi nhà cổ được “sống mãi” với thời gian”, ông Ngà mong mỏi./.
