Giữa sự đa dạng của các loại hình văn hóa, đệm bông lau chính là nét đẹp truyền thống điển hình của đồng bào người Thái ở xứ Thanh, trong đó chứa đựng sự ấm áp từ đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ Thái giữa nơi núi thẳm, mây ngàn.
Con gái Thái từ khi 11 - 12 tuổi đã bắt đầu làm đệm bông lau. Quá trình làm cũng là quá trình học hỏi từ mẹ, từ chị cho đến khi thành thục, khéo léo. Trước khi lấy chồng, các cô gái Thái phải thành thạo việc canh cửi và có vốn kinh nghiệm qua những sản phẩm dệt, một trong những tiêu chuẩn quan trọng để trở thành nàng dâu nhà người.
Công đoạn làm đệm bông lau thật tỉ mỉ, đòi hỏi sự kiên trì, khéo léo của người con gái. Khi vụ mùa gặt xong, trên nương rẫy, bông lau bừng lên khắp sườn đồi, sườn núi. Người con gái mang gùi trên lưng lên núi lấy bông lau trong cái lạnh giá của sương mù.
Bông lau lấy về chất thành đống, ủ cho đến khi từng cánh lau nhỏ đã sẵn sàng rời cuống. Người ta tuốt lấy hoa lau rồi đem trải ra phơi nắng cho hoa lau trắng và nở bông. Thứ hoa lau trắng bồng đó là nguyên liệu để làm ruột đệm. Vỏ đệm thường là vải ô nhuộm tràm hoặc dệt thổ cẩm. Chỉ khâu đệm lau cũng phải xe thật chắc.
Vải làm mặt đệm được chia thành các ô vuông nhỏ rồi khâu nhíu hai mặt đệm ở các góc của ô vuông. Thao tác đó gọi là “bắt con”. “Bắt con” đòi hỏi phải kiên trì và độ chính xác cao trong khi làm đệm, bởi nếu không chuẩn xác thì mặt đệm sẽ không căng phồng đều đặn. Mỗi khi bắt xong một ô vuông, người ta lại lấy từng nắm bông lau nhồi vào.
Bông lau được nhồi căng thì khi nằm đệm sẽ không bị xẹp mỏng, đồng thời phải nhồi làm sao để đệm cứng và thẳng đứng thì mới đẹp. Đệm khi hoàn thành có mặt gợn những ô vuông đều đặn, đẹp mắt.
Mỗi chiếc đệm bông lau được làm ra không chỉ chất chứa sự công phu, tỉ mỉ của người làm đệm mà còn là tình cảm và ước nguyện sâu xa của những con người đã cần mẫn gửi gắm trong từng đường kim mũi chỉ.
Đệm bông lau như một thứ của hồi môn đặc biệt mà thiếu nữ Thái mang về nhà chồng. Nói là đặc biệt bởi đó chẳng phải thứ của cải cha cho, mẹ gửi mà là thứ của cải tự tay người con gái tỉ mẩn gần chục năm trời làm nên. Đặc biệt, nó là thứ để người ta đánh giá cái khéo tay hay làm, nết ăn nết ở của cô gái.
Bởi vậy, nó gói ghém ước vọng cuộc sống ấm no hạnh phúc được tạo dựng nên từ những vật dụng đơn giản mà tự tay họ làm nên từ ngày còn ở tuổi cập kê.
