Bà Hoàng Thị Loan sinh năm 1868 - mất năm 1901 tại làng Chùa, xã Chung Cự (nay là xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An). Bà sinh ra và lớn lên trong một nhà nho, giàu lòng yêu nước, thương người, sớm được cụ thân sinh Hoàng Xuân Đường truyền chữ thánh hiền, dạy đủ: Công - dung - ngôn - hạnh, được thân mẫu bà Nguyễn Thị Kép truyền cho nghề xe tơ, dệt lụa, làm đồng áng. Bà là một cô gái nhan sắc, thùy mị, nết na, thuộc nhiều làn điệu dân ca xứ Nghệ.
Theo tư liệu để lại, sau khi chồng bà là ông Nguyễn Sinh Sắc vào Huế đi thi, bà đã cùng chồng gồng gánh đi bộ với hai con trai vào kinh đô giúp ông học tập, nén lòng gửi con gái đầu lòng Nguyễn Thị Thanh ở lại Nghệ An để giúp chăm sóc ông bà ngoại Hoàng Xuân Đường.
Ở Huế, bà đã lao động dệt vải vất vả, vắt kiệt sức nuôi sống cả nhà. Sau khi sinh người con thứ tư là Nguyễn Sinh Nhuận, do sự vất vả khó nhọc trước đó, bà Hoàng Thị Loan sinh bệnh rồi qua đời vào năm 1901 trong khi chồng và người con Nguyễn Sinh Khiêm đang ở Thanh Hóa. Khi ấy, Nguyễn Tất Thành mới 11 tuổi đã đứng ra làm chủ tang, cùng bà con chôn cất mẹ khi ngày Tết đang đến gần.
Hôm đưa mộ mẹ về táng nơi đây, ông Nguyễn Sinh Khiêm nhờ bà con làng xóm, anh em trong dòng họ đào cho 9 cái huyệt như nhau. Đào xong huyệt trời vừa trưa, ông bảo mọi người về ăn cơm, ông ở lại trông. Khi mọi người về hết ông Nguyễn Sinh Khiêm đặt cài cốt mẹ, rồi lấp hết 9 huyệt. Chiều mọi người ra chỉ sửa sang lại 9 ngôi mộ cho đẹp, gọn gàng. Mãi sau này ông Khiêm mới nói cho ông tộc trưởng trong dòng họ biết ngôi mộ của mẹ.
Để tỏ lòng biết ơn sâu sắc, cống hiến to lớn của bà đối với quê hương đất nước, Đảng bộ, nhân dân Nghệ Tĩnh, Quân khu 4 đã quyết định xây dựng Khu mộ bà Hoàng Thị Loan.
Sau 1 năm khẩn trương xây dựng, công trình đã hoàn thành vào dịp lần thứ 95 ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1985).
Ngày 21/7/2010, Khu lăng mộ của bà được khởi công bảo tồn, tôn tạo lại, là một công trình kiến trúc có kiểu dáng đẹp và gần gũi.
Mỗi năm có hàng ngàn người con đất Việt và bạn bè khắp năm châu thành tâm hành hương về đây dâng hoa, thắp nén tâm hương trước mộ phần bà Hoàng Thị Loan, để mãi mãi khắc sâu công ơn trời biển của một bà mẹ vĩ đại sinh cho đất nước những anh hùng hào kiệt. Giờ đây, bà mẹ Việt Nam anh hùng đã yên an giấc ngàn thu trên dải núi thiêng Động Tranh của quê nhà Kim Liên. Thật biết ơn mảnh đất và con người đã lưu giữ và chăm sóc mộ phần bà; để đến hôm nay tấm lòng nhân hậu, đức hy sinh cao cả của bà được lan toả, lưu giữ niềm tin yêu đến với triệu triệu con người.
