Du khách muốn đến chùa Nôm bằng xe buýt trên các tuyến từ Hà Nội đi về huyện Văn Lâm nơi giáp ranh hai tỉnh Hưng Yên và Bắc Ninh, nhớ xuống ở gần cầu Đồng Xá. Nếu dùng xe máy thì có thể sang Gia Lâm rồi theo xa lộ AH14 đến Như Quỳnh chuyển về đường ĐT388, đi quá chùa Đại Từ khoảng 1km mới rẽ trái vào Đại Đồng qua nhà thờ giáo xứ Đình Tổ (khác Đình Tổ của Bắc Ninh).
Đầu làng Nôm có một dòng sông nhỏ với cây cầu nổi tiếng gồm 9 nhịp bắc trên những cột đá chạm hình đầu rồng cách điệu, mặt lát toàn bằng đá xanh đã hơn 200 năm tuổi. Phía đông-bắc cầu là lối đi giữa bức tường đá ong bao quanh khuôn viên chùa Nôm ở bên trái và dãy nhà dân cạnh khu chợ làng ở bên phải.
Di tích lân cận
Chùa Bút Tháp (Bắc Ninh): thôn Bút Tháp, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành.
Chùa Dâu: đường Lạc Long Quân, xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành.
Chùa Keo (Báo Ân Trùng Nghiêm Tự): thôn Giao Tự, xã Kim Sơn, huyện Gia Lâm.
Đình Giao Tự: thôn Giao Tự, xã Kim Sơn, huyện Gia Lâm.
Đình, nghè Sen Hồ: thôn Sen Hồ, xã Lệ Chi, huyện Gia Lâm.
Lược sử
Theo bi ký trên hai tấm bia lớn đặt sau hậu cung thì vua Lê Hy Tông đã cho xây dựng lại chùa Nôm vào năm Chính Hòa nguyên niên tức Canh Thân (1680). Lần lượt các năm 1692, 1694, 1697, 1698, 1699 chùa được tu sửa tiền đường, hậu cung và hành lang. Năm Chính Hòa thứ 21 (1700) sửa lại các cột trụ, tạo thêm tượng và mở rộng sân.
Sau đó rất lâu, năm Cảnh Thịnh thứ 4 (1796) chùa xây gác chuông và mở rộng hành lang. Mãi dưới thời Nguyễn, vào đời vua Thành Thái thứ 11 (1899) chùa mới được sửa lớn. Lần đại trùng tu gần đây nhất là năm 2009 và sắp tới chùa Nôm lại được mở rộng một cách quyết liệt. Đại đức Thích Thanh Hải nói: “Chùa hiện có diện tích 8 ha. Sắp tới theo dự án tu bổ, diện tích chùa sẽ mở rộng tới 15 ha”.
Di sản
Bên trong chùa Nôm hiện có 122 pho tượng Phật giáo được làm bằng đất, nằm rải rác khắp nơi với những kích cỡ khác nhau, bao gồm các tượng Tam Thế, A Di Đà, Quan Âm Bồ tát, Thập điện Diêm vương, Bát bộ Kim cương, Thập bát Tổ truyền đăng, Hộ pháp v.v.. Có những pho tượng cao sát mái nhưng nhiều pho khác lại chỉ bé như nắm tay. Phần lớn tác phẩm ở đây mang một số nét đặc trưng tiêu biểu cho nghệ thuật điêu khắc Việt Nam thế kỷ 18.
Ngoài giếng cũ, bia đá, tượng đất và một số đồ tế khí trong chùa chính, không còn sót lại nhiều cổ vật tại nơi đây. Những phần hoành tráng đều mới được xây vào đầu thế kỷ 21 và một số thứ đắt tiền là do đặt làm ở nước ngoài. Ngày nay, khu chùa và quần thể di tích ở làng Nôm đã trở thành một địa điểm du lịch hấp dẫn.
Nguyễn Chí Công
