Du khách tìm hiểu về nét độc đáo trong kiến trúc của Chùa Keo Thái Bình
Qua lời giới thiệu của hướng dẫn viên, được biết, Chùa Keo còn có tên gọi là Thần Quang Tự hiện nằm trên địa bàn xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư và đã tồn tại gần 400 năm. Chùa Keo có nguồn gốc xa xưa, được xây dựng trên đất làng Keo vào năm Tân Sửu (1061) đời vua Lý Thánh Tông. Đến năm Tân Hợi (1611), gặp lúc tang thương, nước sông lũ lụt dâng đầy, đến nỗi ngôi chùa trôi dạt. Từ đấy, dân ấp Keo cũ phải dời đi 2 nơi, một chuyển về hữu ngạn sông Hồng về phía Đông Nam (nay thuộc xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định ), một chuyển sang tả ngạn sông Hồng về phía Đông Bắc (nay thuộc xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình).
Sau sự kiện lũ lụt năm 1611 và sự kiện chuyển cư, làng Keo được chia làm hai làng. Sau đó cả hai làng đều xây dựng lại chùa và đều gọi theo tên Nôm là “Chùa Keo”- một là Chùa Keo Nam Định, một là Chùa Keo Thái Bình. Ngoài tên gọi theo địa danh “Thái Bình”, “Nam Định”, dân gian còn gọi Chùa Keo Thái Bình là Keo trên, Chùa Keo Nam Định là Keo dưới. Đây là cách gọi theo dòng chảy thượng-hạ của sông Hồng, phía thượng nguồn là “Keo Thái Bình”, phía hạ nguồn là “Keo Nam Định”.
Chùa Keo Thái Bình được xây dựng vào năm 1632, có tên chữ là Thần Quang Tự, và hiện còn khá nguyên vẹn. Căn cứ vào văn bia thì Chùa Keo Thái Bình do quận công Hoàng Nhân Dũng ở làng Tứ Quán, phủ Hải Thanh-một vị quan lớn thời Lê - Trịnh đứng ra khởi công xây dựng lại. Vì lúc bấy giờ đang có cuộc nội chiến Trịnh-Nguyễn nên chúa Trịnh chỉ cấp cho nhà chùa 100 cây gỗ lim, còn tất cả vật liệu khác đều do nhân dân tự đóng góp. Vì vậy, quận công Hoàng Nhân Dũng đã phải mất 19 năm ròng (từ 1611 - 1630) để đi vận động quyên góp. Tháng 7/1630, ông đã mời được 42 hiệp thợ và khởi công công trình. Sau 28 tháng thi công, Chùa Keo được khánh thành vào tháng 11/1632.
Chùa Keo Thái Bình là một công trình kiến trúc nghệ thuật thời Lê, hiện còn khá nguyên vẹn so với kiến trúc ban đầu. Theo văn bia và địa bạ Chùa Keo thì diện tích toàn khu kiến trúc rộng 28 mẫu (100.800m2), bề ngang dài gần 500m, chiều sâu khoảng 200m. Theo bản đồ địa chính xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư thì khu di tích Chùa Keo hiện nay có diện tích 40.907,9m2, đường giao thông nội tự (đường rước kiệu) có diện tích 654m2; tổng diện tích 41.561,9m2. Chùa Keo quay mặt hướng chính Nam.
Mặt bằng các công trình Chùa Keo được xây dựng cân đối theo lối kiến trúc đặc trưng “nội nhị công, ngoại nhất quốc”. Nếu tính Tam quan ngoại là kiến trúc điểm đầu và Gác chuông phía sau chùa là điểm cuối, thì hai điểm này nằm trên một đường thẳng theo hướng Bắc-Nam, gọi là đường thần đạo.
Là một kiệt tác nghệ thuật bằng gỗ (gỗ lim), Chùa Keo còn được xem là công trình nghệ thuật lớn nhất với hơn một trăm gian lớn nhỏ khác nhau. Qua tìm hiểu thì Chùa Keo còn nguyên vẹn 12 tòa, 102 gian là công trình kiến trúc chính và có 4 tòa, 24 gian của các công trình kiến trúc phụ trợ, tổng số là 16 tòa, 126 gian.
Các công trình kiến trúc chính của Chùa Keo gồm: Tam quan ngoại, Tam quan nội, Chùa Phật, Tòa chùa Ông Hộ, Tòa Ống muống, Tòa Tam bảo, Đền Thánh, Tòa Giá roi, Tòa Thiêu hương, Tòa Phụ quốc, Tòa Thượng Điện và Gác chuông. Các công trình kiến trúc phụ trợ khác tại Chùa Keo gồm có khu tăng xá, hai nhà khách, nhà của ban quản lý...
Chùa Keo là nơi thờ Phật như bao ngôi chùa khác ở khu vực đồng bằng Bắc bộ. Nhưng do quá trình hình thành và phát triển lịch sử làng xã cũng như việc xây dựng, Chùa Keo Thái Bình có những đặc điểm riêng nên ngoài thờ Phật còn có thờ Thánh và phối thờ một số người có công trong việc xây dựng Chùa Keo. Vị thánh được thờ là thánh tổ Dương Không Lộ-một nhà sư thời Lý có hiểu biết sâu sắc về Phật học và được xem là một vị Thành hoàng của làng Dũng Nhuệ xưa.
Không chỉ thu hút đông đảo du khách ghé thăm, chiêm ngưỡng kiến trúc, không gian và tìm hiểu lịch sử, hàng năm, tại Chùa Keo còn diễn ra hai kỳ hội là Hội Xuân và Hội Thu. Hội Xuân diễn ra vào ngày 4 tháng Giêng âm lịch với các trò vui hội như thi bắt vịt, thi ném pháo, thi nấu cơm... Hội Thu diễn ra vào các ngày 13 - 14 - 15/9 âm lịch mang đậm tính chất hội lịch sử, gắn liền với cuộc đời của sư Không Lộ. Ngoài việc tế, lễ, rước kiệu, hội còn thi bơi trải trên sông và các nghi thức bơi trải cạn chầu Thánh, mùa ếch vồ...
Với những giá trị kiến trúc, văn hóa lịch sử, khoa học đặc biệt đã được xếp hạng di tích, Chùa Keo được xem là một trong những ngôi chùa cổ đẹp bậc nhất của Việt Nam, là điểm đến hấp dẫn, thu hút du khách thập phương chiêm bái cảnh chùa.
(Theo Báo Đắk Nông)
