Độc đáo di tích suy tôn lòng trung thành
Điện Voi Ré được xây dựng dưới thời vua Gia Long với kiến trúc điện theo kiểu chữ "môn", bên ngoài có vòng la thành xây bằng gạch. Phía trước cổng tam quan có hệ thống bậc cấp đi lên gồm 17 bậc; bên trên chính giữa ở lối chính có ba chữ Hán bằng sành "Nghiễm Nhược Lâm". Thẳng theo lối chính, trước khi vào đến sân miếu, là một bức bình phong Long Mã.
Miếu Long Châu nằm ở trung tâm làm theo kiểu trùng thiềm điệp ốc, gồm năm gian hai chái, mái lợp ngói liệt, tiền đường kiểu vỏ cua. Bên trong trang trí bằng hệ thống liên ba bằng gỗ với 104 ô hộc chủ yếu là chữ Thọ theo lối triện và hoa lá chim muông. Chính giữa ngôi miếu là một bức hoành phi khắc nổi ba chữ Hán màu vàng Long Châu Miếu.
Đây là công trình kiến trúc độc đáo thờ các vị thần bảo vệ voi và là miếu thờ những con voi dũng cảm nhất trong các cuộc chiến của triều Nguyễn.
Vua Gia Long vốn trước đó rất kính phục trước lòng trung thành của một chú voi đã chết trong thời kỳ Trịnh Nguyễn phân tranh nên khi xây dựng điện Voi Ré nhà vua đã cho xây ngay bên cạnh mộ con voi tại thôn Trường Đá, nay là phường Thủy Biều, TP.Huế.
Theo truyền thuyêt, dưới thời Trịnh - Nguyễn phân tranh, trong một trận giao tranh với quân đội Đàng Ngoài có một dũng tướng của Đàng Trong hy sinh giữa trận tiền. Đau buồn trước cái chết của chủ, con voi của vị dũng tướng đã chạy trên một quãng đường dài hằng trăm dặm từ chiến địa về tận thủ phủ Phú Xuân, đến địa điểm phía đông của đồi Thọ Cương, nó đã rống lên một tiếng vang trời như phẫn uất, như đau thương cùng cực rồi phủ xuống trút hơi thở cuối cùng. Cảm động trước sự trung thành của một con vật có nghĩa, dân địa phương đã làm lễ an táng, xây mộ cho nó, người ta vẫn gọi một cách mộc mạc là mộ Voi Ré.
Công trình đang dần hoang phế
Di tích điện Voi Ré trước đây từng thờ 15 bài vị các vị thần bảo hộ lính nhưng hiện nay, trong miếu chỉ còn lại bài vị của 4 vị thần là: thần Thiên Sư, thần Chúa Động, thần Hồng Nương, thần Tiền Hậu Khai Khẩn. Bên cạnh đó các công trình phụ của điện Voi Ré cũng không còn nguyên vẹn như kiến trúc ban đầu.
Theo người bảo vệ di tích này, thì công trình kiến trúc này bị tàn phá nhiều trong chiến tranh, cũng như bàn tay của con người nhưng không được tu sửa và xuống cấp theo thời gian. Bên cạnh đó, diện tích di tích cũng bị thu hẹp vì sự lấn chiếm di tích làm nhà ở của một số hộ dân trong thời kỳ chiến tranh, nên di tích không còn nguyên vẹn như trước.
Hiện nay, tường thành bao quanh điện Voi Ré đã đổ sập, các công trình như Tây Phối Điện, Đông Phối Điện được gia cố tạm bằng các thanh gỗ. Sau chiến tranh, chính điện Voi Ré từng được sử dụng làm kho thuốc nổ của HTX Long Thọ… rồi sau này bàn giao lại cho Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế quản lý.
Bên cạnh đó, di tích điện Voi Ré cũng đang bị lãng quên ngay chính người dân Huế và du khách. Nhiều du khách khi đến Huế, sẽ không biết rằng Huế từng có một nơi thờ và suy tôn lòng trung thành của một con vật dũng cảm trong các trận chiến.
Đã đến lúc, Voi Ré cần sự quan tâm hơn trong việc bảo tồn và tái tạo lại không gian, khi điện Voi Ré cũng là một nơi suy tôn cho lòng trung nghĩa độc đáo.
