Đền thiêng trên hồ Kẻ Gỗ

Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn sinh ngày 7/4/1907 tại làng Bích La, xã Triệu Đông, huyện Triệu Phong (Quảng Trị) nhưng quê gốc ở làng Phương Lai, xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên (Hà Tĩnh). Ở làng này còn có Am Tháp và đền thờ Lê Am đó chính là liệt tổ của cố Tổng Bí thư xây dựng cách đây hơn 500 năm. Trên dường đi lên hồ Kẻ Gỗ, ông Đào Văn Tinh - nguyên Giám đốc Sở Thủy lợi Nghệ Tĩnh và nay là Chủ tịch Hội cựu TNXP ở Hà Tĩnh hỏi tôi:
 
- Chú có biết ai là người đầu tiên gợi ý về xây hồ Kẻ Gỗ không? Thấy tôi tò mò muốn tìm hiểu ông trang trọng nói rành rọt:
 
- Đó là Chủ tịch Hồ Chí Minh.
 
Chúng tôi cùng ngạc nhiên thốt lên: Bác Hồ! Ông Tinh kể: “Thật ra thì từ năm 1932 thực dân Pháp đã cho khảo sát xây dựng hồ Kẻ Gỗ. Hồ có hồ sơ kỹ thuật từ năm 1934 đến 1936 Pháp bắt đầu tiến hành làm thủy lợi. Nhưng sau đó phải dừng lại vì chiến tranh thế giới thứ hai. Tưởng mọi chuyện quên đi, nhưng ngày 15/6/1957, trong chuyến về thăm Hà Tĩnh khi nói chuyện với cán bộ lãnh đạo tỉnh Bác Hồ đã nhắc nhở Hà Tĩnh cần lục lại và nghiên cứu hồ sơ hồ Kẻ Gỗ để khi nào có thời cơ thì tiến hành xây dựng. Mới biết tầm nhìn chiến lược thiên tài của Bác ngay từ lúc ấy đã biết lo cho mai sau...
 
Kẻ Gỗ vốn tên của một làng Việt cổ xã Cẩm Duệ, nay thuộc xã Cẩm Mỹ cách trung tâm thành phố Hà Tĩnh khoảng 20 km về phía nam. Kẻ Gỗ xưa nằm dọc theo hai bờ sông Rào Cái (còn gọi là sông Ngàn Mọ). Rào Cái là dòng sông hội tụ của hàng triệu khe suối từ dãy Trường Sơn đổ về. Mưa nắng thì Rào Cái khô hạn, mùa mưa thì chảy quá nhanh, quá mạnh trở thành tai ương cho cả vùng phía nam Hà Tĩnh. Hôm Bác về thăm còn có ông Trần Đăng Khoa lúc đó là Bộ trưởng Bộ Xây dựng Thủy lợi và Kiến trúc đã giao cho Viện Thủy lợi lục tìm hồ sơ thời Pháp. Đặc biệt sau đó Tổng Bí thư Lê Duẩn đã trực tiếp nhiều lần làm việc với tỉnh Nghệ Tĩnh để bàn việc xây hồ.
 
Khi chúng tôi đến hồ Kẻ Gỗ thì công trình đường và cầu vào khu đền đang gấp rút xây dựng. Để nhân dân thuận lợi khi đến dâng hương vãng cảnh đền, năm 2016, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã phê duyệt dự án đầu tư công trình với tổng mức 24,9 tỷ đồng. Công trình do Sở GTVT Hà Tĩnh làm chủ đầu tư đảm bảo thi công chất lượng, thẩm mỹ và hoàn thành đúng kế hoạch kịp khánh thành vào dịp 110 năm ngày sinh cố Tổng Bí thư. Chúng tôi ra đảo Lê Duẩn bằng phương tiện thuyền máy.
 
Bây giờ trước mắt chúng tôi hồ nước khổng lồ dài hơn 30 km với trữ lượng 350 triệu mét khối tưới cho gần 17.000 ha lúa, màu cho các huyện Thạch Hà, Cẩm Xuyên, thành phố Hà Tĩnh và phía bắc huyện Kỳ Anh. Để tỏ lòng thành kính và tri ân công lao to lớn của cố Tổng Bí thư Lê Duẩn, được sự thống nhất của gia đình, tỉnh Hà Tĩnh đã quyết định đầu tư xây dựng đến thờ cố Tổng Bí thư tại hòn đảo này từ năm 2011 nhân kỷ niệm 180 năm thành lập tỉnh (1831-2011). Sau ba năm xây dựng, đền thờ hoàn thành trở thành địa chỉ văn hóa tâm linh hấp dẫn và được khánh thành vào ngày 18/1/2014. Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã vào dự. Khi nghe tôi hỏi:
 
- Tại sao hòn đảo này lại được gọi là đảo Lê Duẩn.
 
Ông Đào Văn Tinh trầm tư một chút và nhớ lại:
 
- Hôm Tổng Bí thư về đây đã cùng các đồng chí trong Bộ Tư lệnh Quân khu 4 và Bí thư Tỉnh ủy Trương Kiện đi khảo sát trên hồ. Hiện nay, tấm ảnh đen trắng đó còn được trưng bày trong đền thờ cố Tổng Bí thư. Chính xác đó là ngày 2/5/1979 mà hồ thì đã hoàn thành trước đó vào tháng 8/1978. Tổng Bí thư đề nghị được lên thăm đảo mà mắc chiếc võng bạt dã chiến của quân đội nằm nghỉ dưới bóng mát của những tán cây rì rào nắng xanh.
 
Đền thờ cố Tổng Bí thư Lê Duẩn tọa lạc trên đỉnh một ngọn đồi. Ngày trước ngọn đồi này cùng nhiều ngọn đồi khác từ bờ ra có thể đi bộ nhưng khi xả nước hồ Kẻ Gỗ ngập tràn thành biển hồ thì ngọn đồi biến thành hòn đảo nhỏ xinh xắn. Từ trên cao nhìn xuống ngôi đền giống như một đài hoa bát giác tám cạnh. Từ bờ nước lên đền có một con đường bậc tam cấp được lát bằng những khối đá xứ Thanh màu xám vững chãi. Kiến trúc ngôi đền giản dị, mộc mạc nhưng không giản đơn với những hàng cột lim chắc chắn. Trong đền có bức tượng bán thân của cố Tổng Bí thư nặng hơn 1 tấn bằng đồng. Ở giữa là bàn thờ Tổng Bí thư, hai bên là hai bàn thờ các anh hùng liệt sĩ và các bà mẹ Việt Nam anh hùng. Ở đây có nhiều bức ảnh tư liệu quý hình ảnh những lần Tổng Bí thư về thăm. Phía ngoài ngôi đền có cây thiên tuế của nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương và cây bồ đề của nguyên Chủ tịch nước Trương Tấn Sang trồng khi về thăm…
 
Chúng tôi quay lại Cẩm Duệ và được biết mỗi lần về bao giờ cố Tổng Bí thư cũng dành thời gian trò chuyện với dân làng. Đặc biệt là lần về thăm Am Tháp, Cẩm Duệ để bái tổ và thăm cố hương vào ngày 4/4/1979. Cổ tháp có một kiểu kiến trúc rất đặc biệt với nghệ thuật lắp ghép, gọt, đẽo đá khối xếp chồng khít lên nhau không cần miết vôi vữa keo dính thế mà hơn 500 năm vẫn uy nghi vững chãi với thời gian. Truyền thuyết về Am Tháp, Cẩm Duệ bắt đầu từ nguồn gốc theo truyền phả của họ Lê Cẩm Duệ vốn từ họ Hồ. Ông tổ là Hồ Tiết Tăng sống ở vùng biển Kỳ La. Sau sự kiện Hồ Quý Ly bị bắt ở núi Thiên Cầm (Kỳ La) và Hồ Hán Thương bị bắt ở núi Cao Vọng (Kỳ Hoa), Hồ Tiết Tăng sợ họ Hồ bị liên lụy nên đổi thành họ Lê và chuyển dời lên vùng đá bạc Kẻ Gỗ sinh được 3 người con là Lê Am, Lê Mậu Tài và một người nữa. Sau đó, cụ Hồ Tiết Tăng vốn thông thạo địa dư vùng đất này đã hiến kế giúp quân Lê Lợi xây dựng lực lượng nghĩa quân góp sức đánh thắng quân Minh. Vua Lê xét công lao của cụ Hồ Tiết Tăng giúp đỡ nghĩa quân Lam Sơn thưởng nhiều tiền bạc và cho 3 người con trai ra Thăng Long ăn học. Do có công lao đức độ và phục vụ cung đình nên Lê Am được vua ban đặc ân chọn sinh phần (chọn đất để an táng khi còn sống). Lê Am đã dựa vào thuyết phong thủy chọn doi đất cao gần sông Ngàn Mọ - con sông mạch nguồn đã bồi đắp cho cuộc sống dân làng Mỹ Duệ quê hương. Được vua chuẩn y cung cấp tiền và ra chiếu dụ cho tổng Mỹ Duệ cùng 14 dòng họ trong xã góp công xây Am Tháp. Am xây sâu 10 thước (4 m) theo hình xoắn ốc bên trên xây tháp đặt tượng thờ Phật. Toàn bộ ngôi tháp được đúc ghép bằng đá cùng với tượng Phật và voi ngựa đá đều được tạo tác từ ngoài Hải Dương do quân lính chở thuyền về đây. Huyệt mộ của Lê Am được táng ở Am Tháp này. Sau đó, họ Lê Mỹ Duệ phát triển thành một dòng họ lớn vào hàng vọng tộc, học hành đỗ đạt nhiều người giỏi được bổ nhiệm làm quan trong triều đình nhà Lê. Đến thời nhà Mạc do người họ Lê là Cựu thần nhà Lê tên là Lê Mạc làm đến chức trung tể không phụng sự triều Mạc (Mạc Đăng Dung 1527-1529) do đó có sự hiềm khích sợ nhà Mạc trả thù nên đã di chuyển vào sinh sống ở làng Bích La Đông (Quảng Trị) đó chính là liệt tổ của cố Tổng Bí thư Lê Duẩn.
 
Về Cẩm Duệ chúng tôi còn được cán bộ xã đưa đến thăm ngôi trường mẫu giáo mang tên Lê Duẩn, ngôi trường này xây dựng hơn 4 tỷ đồng, trong đó ông Lê Kim Trung - con của cố Tổng Bí thư đóng góp 2 tỷ đồng. Một thế hệ tương lai đang được gieo mầm, ươm mầm trên mảnh đất Cẩm Duệ quê ông.