Theo Quyết định, TS.KTS. Hoàng Đạo Cương – Thứ trưởng Bộ VHTTDL được giao làm Chủ tịch Hội đồng. PGS.TS. Lê Thị Thu Hiền – Cục trưởng Cục Di sản văn hóa giữ chức Phó Chủ tịch Hội đồng. Hai Ủy viên phản biện gồm PGS.TS. Đặng Văn Bài – Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia và Thiếu tướng, TS. Nguyễn Xuân Năng – nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam.
Hội đồng còn có các Ủy viên là đại diện lãnh đạo UBND tỉnh Lạng Sơn, Cục Di sản văn hóa, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lạng Sơn, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, cùng đại diện các đơn vị thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Quốc phòng, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Viện Kiến trúc Quốc gia, và các cơ quan liên quan.
Hội đồng có nhiệm vụ thẩm định Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt Khởi nghĩa Bắc Sơn, tổng hợp và báo cáo kết quả trình Bộ trưởng Bộ VHTTDL xem xét, quyết định. Hội đồng chịu trách nhiệm về các đánh giá, kết luận trong quá trình thẩm định.
Khu Di tích quốc gia đặc biệt Khởi nghĩa Bắc Sơn, tọa lạc tại tỉnh Lạng Sơn, là vùng đất giàu trầm tích lịch sử và văn hóa. Đây không chỉ là nơi phát hiện văn hóa Bắc Sơn – nền văn hóa có niên đại từ 11.000 – 6.000 năm trước, thuộc giai đoạn Sơ kỳ đá mới, mà còn là cái nôi của cuộc khởi nghĩa vũ trang đầu tiên dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Tối 27/9/1940, dưới sự chỉ đạo của Đảng bộ địa phương, khoảng 600 nghĩa quân đã tiến công đồn Mỏ Nhài, giải phóng châu lỵ Bắc Sơn, xóa bỏ chính quyền thực dân phong kiến, mở đầu một giai đoạn đấu tranh mới của cách mạng Việt Nam: kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang.
Từ phong trào này, Đội Cứu quốc quân I – tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng – được thành lập, đánh dấu bước trưởng thành vượt bậc của lực lượng cách mạng.
Dù diễn ra trong phạm vi địa bàn hẹp, Khởi nghĩa Bắc Sơn có ý nghĩa lịch sử to lớn, thể hiện tầm nhìn sáng suốt của Đảng trong việc lựa chọn phương pháp khởi nghĩa vũ trang, đặt nền móng cho Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và những thắng lợi vĩ đại sau này của dân tộc.
Ngày 22/12/2016, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2499/QĐ-TTg xếp hạng Khu di tích Khởi nghĩa Bắc Sơn là Di tích quốc gia đặc biệt.
Cùng năm đó, Bắc Sơn được công nhận là An toàn khu (ATK) – nơi nuôi giấu, bảo vệ các cơ quan Trung ương và cán bộ cấp cao trong thời kỳ kháng chiến, với 12 xã được xác định là xã ATK theo Quyết định số 2475/QĐ-TTg ngày 18/12/2016.
Tiếp đó, ngày 24/4/2018, UBND tỉnh Lạng Sơn phê duyệt Đề án phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn và tôn tạo các di tích lịch sử cho 4 xã ATK và vùng ATK Bắc Sơn đến năm 2025 (Quyết định số 775/QĐ-UBND).
Trong những năm qua, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch và kinh tế địa phương. Tuy nhiên, vẫn còn một số tồn tại như: quy hoạch chưa đồng bộ, việc cắm mốc giới, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho di tích còn chậm, khiến công tác bảo vệ và phát huy giá trị di tích gặp nhiều khó khăn.
Nhằm khắc phục những hạn chế nêu trên, ngày 30/8/2022, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt nhiệm vụ Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt Khởi nghĩa Bắc Sơn (Quyết định số 1018/QĐ-TTg).
Quy hoạch này được xác định là một nhiệm vụ cấp thiết và lâu dài, không chỉ nhằm bảo tồn giá trị di sản mà còn gắn kết bảo tồn với phát triển kinh tế - xã hội, du lịch – dịch vụ của địa phương.
Quy hoạch tập trung vào các nội dung trọng tâm: Khảo sát, đánh giá tổng thể các di tích trong khu vực; xác định trình tự ưu tiên đầu tư, đề xuất giải pháp bảo quản, tu bổ, phục hồi, phát huy giá trị di tích. Xác định phạm vi và biện pháp bảo tồn yếu tố gốc, định hướng không gian, hạ tầng kỹ thuật và cảnh quan khu di tích. Xây dựng cơ sở pháp lý, khoa học cho công tác quản lý; thực hiện quy hoạch tổng thể và chi tiết; lập hồ sơ địa chính, khoanh vùng, cắm mốc giới, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Tạo lập hành lang pháp lý và cơ chế huy động nguồn lực xã hội hóa trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích.
Đặt trong quy hoạch tổng thể phát triển tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quyết định số 236/QĐ-TTg), việc lập Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt Khởi nghĩa Bắc Sơn không chỉ góp phần giữ gìn giá trị lịch sử – văn hóa dân tộc, mà còn mở ra hướng phát triển kinh tế – xã hội bền vững, gắn với du lịch văn hóa – lịch sử, giáo dục truyền thống cách mạng và xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ mới.
Với tầm vóc lịch sử và ý nghĩa văn hóa sâu sắc, Khu di tích Khởi nghĩa Bắc Sơn xứng đáng là biểu tượng sáng ngời của lòng yêu nước, tinh thần quật cường của nhân dân Việt Nam, đồng thời là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
