Vượt qua cung đường 15km từ trung tâm huyện Bá Thước, hang cá thần Nho Văn hiện ra trước mắt chúng tôi có vẻ đẹp hoang sơ, mộc mạc. Hang cá thần Văn Nho là 1 trong 3 hang cá nổi tiếng ở xứ Thanh sau hàng cá thần Cẩm Lương, Cẩm Liên thuộc huyện Cẩm Thủy. Hang nằm tựa lưng vào núi, rộng khoảng 1ha. Phần lộ thiên là hồ nước nhỏ hình bán nguyệt. Nước từ trong lòng núi chảy ra trong vắt.
Dòng suối nơi có hang cá thần vốn là nơi cung cấp nguồn nước chính cho sinh hoạt và sản xuất của bà con trong bản. Từ những năm 1970, quân đội đã về xây dựng đập chắn nước thủy lợi. Do đó, loài “cá thần” còn tồn tại đến ngày nay. Hàng ngày, người dân vẫn ra suối giặt giũ, rửa rau và mang thức ăn cho cá.
Tuy nhiên cho đến giờ ở bản Chiềng Ban vẫn còn tồn tại nhiều giai thoại xoay quanh suối cá thần này. Theo người dân bản, không ai dám đánh bắt cá ở suối này vì họ cho rằng đây là “cá thần” và gắn với giai thoại người con gái bản Chiềng Ban.
Tương truyền rằng, xưa kia, người con gái ấy vốn nổi tiếng xinh đẹp, dịu dàng, làm nương, dệt vải giỏi. Một hôm, nàng đến chơi ở hang. Đang đi bộ bên ngoài, giông gió bỗng nổi lên, cuốn nàng vào trong lòng núi. Dân bản đồn rằng nàng đã bị thuồng luồng bắt làm vợ. Đến ngày mẹ mất, nàng cùng chồng trở về chịu tang mẹ. Chồng nàng do thuồng luồng biến thành, tướng mạo dị thường, khôi ngô, tuấn tú. Viếng mẹ xong, giông bão lại nổi lên, nàng và chồng biến mất, từ đó không về bản nữa. Câu chuyện có nhiều dị bản, song đều kết luận rằng, “bà cá chúa” trong hang là do người con gái Chiềng Ban hóa thành. Có người còn khẳng định, đã từng nhìn thấy “bà cá chúa”, với chiếc vảy màu vàng lấp lánh gần mang, tựa như chiếc khuyên vàng ngày xưa nàng đeo.
Theo thời gian, những người dân trong bản hàng ngày chứng kiến cảnh từng đàn cá đông đúc, tung tăng bơi lượn dưới làn nước trong vắt. Đặc biệt, 3 - 4 năm trở lại đây, đàn cá nơi đây có dấu hiệu sinh sôi nảy nở ngày càng nhiều. Qua khảo sát nghiên cứu thì cá ở đây cũng tương tự như loài cá được phát hiện tại hai xã Cẩm Liên và Cẩm Lương của huyện Cẩm Thuỷ. Cá ở đây với đầy đủ kích cỡ, con lớn nặng khoảng từ 4 - 5kg, con nhỏ khoảng 400g. Sau khi phát hiện ra suối cá này, người dân trong bản đã lập bàn thờ bên cạnh khu vực hang động nằm phía trên suối cá khoảng 10m để thờ thần cá.
Chiềng Ban không chỉ có loài cá thần mà còn gắn với nhiều câu chuyện cách mạng. Hai nhà yêu nước Tống Duy Tân và Hà Văn Nho đã từng làm việc, trú ẩn khi hoạt động cách mạng tại đây. Sau này tên Văn Nho cũng đã được đặt tên cho chính xã này. Vào ngày 18/11 dương lịch hằng năm, xã tổ chức lễ lớn để tưởng nhớ ông Hà Văn Nho và cũng là dịp các bô lão trong làng lên hang cá khấn vái để cầu điều tốt lành cho dân làng.
