Đến với thành phố Đồng Hới đầy thơ mộng bên dòng sông Nhật Lệ, nơi đã từng oằn mình dưới bom đạn trong chiến tranh bảo vệ, thống nhất đất nước, hẳn trong mỗi chúng ta không thể nào quên được, nơi đây có mẹ Nguyễn Thị Suốt, người dân vẫn thường gọi với cái tên thân mật mẹ Suốt, người chèo đò chở bộ đội qua sông trong những ngày chiến tranh ác liệt, đã trở thành biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, một tấm gương tiêu biểu của phụ nữ Việt Nam anh hùng.
Mẹ Suốt sinh ra trong một gia đình ngư dân nghèo, cuộc đời của mẹ là những tháng ngày đi ở đợ, làm thuê làm mướn mà vẫn khổ cực. Sau Cách mạng Tháng Tám thành công mẹ mới lấy chồng, từ đây tưởng như cuộc đời mẹ sẽ bớt cơ cực lầm than hơn. Nhưng chưa kịp vui mừng thì thực dân Pháp lại xâm lược nước ta lần nữa.
Cũng như đồng bào cả nước, mẹ phải tiếp tục cuộc đời lầm than, cay đắng. Giặc Mỹ xâm lược rồi ném bom phá hoại miền Bắc Việt Nam, Quảng Bình được coi là một trong trọng điểm đánh phá ác liệt của máy bay và hải quân Mỹ, trong đó chúng bắn phá cầu phà, các bến sông… nhằm hạn chế rồi tiến đến thủ tiêu chi viện của hậu phương miền Bắc cho chiến trường miền Nam. Lúc này mẹ Suốt đã 60 tuổi, nhưng với tình yêu quê hương đất nước tha thiết, theo tiếng gọi thiêng liêng của cách mạng, của Bác Hồ, mẹ đã xung phong nhận một công việc tưởng như bình thường nhưng vô cùng nguy hiểm “Chở đò qua sông Nhật Lệ”. Đây là một trong ba nhiệm vụ quan trọng của tổ 3 phòng: Phòng chữa cháy, cấp cứu, chuyển tải thương binh và giao thông đi lại.
Từ nhỏ mẹ đã quen với công việc sông nước, tuy tuổi đã cao nhưng mẹ vẫn bình tĩnh điều khiển con đò đưa cán bộ và bộ đội qua sông. Nhiều lần khi đò ra giữa sông thì máy bay địch lao đến bắn phá rất ác liệt, nhưng mẹ vẫn bình tĩnh khéo léo điều khiển đò cập bến an toàn. Hàng ngày mẹ trực tiếp vận chuyển đưa bộ đội từ Lào về Việt Nam qua sông, vận chuyển vũ khí, lương thực ra các tàu Hải quân để tăng cường thêm cho cuộc chiến đấu ở chiến trường miền Nam. Mặc dầu mẹ tuổi đã cao, nhưng đến lượt trực đò, bất kể giờ nào, mẹ luôn có mặt, không nề hà gian khổ. Khi phục vụ chiến đấu, mẹ càng tích cực khẩn trương. Cán bộ, bộ đội cần đi công tác mẹ đều vui lòng chở ngay, kể cả lúc báo động hay giữa đêm khuya.
Tháng 2 năm 1965, không lực Hoa Kỳ ồ ạt tấn công bắn phá thành phố Đồng Hới và các vùng lân cận. Đây là trận oanh tạc lớn mở màn cho cuộc chiến tranh leo thang phá hoại của giặc Mỹ đối với nhân dân ta nói chung, Đồng Hới nói riêng. Thành phố Đồng Hới như rung chuyển trong khói lửa đạn bom của kẻ thù. Trên sông Nhật Lệ, những cột nước đen ngòm tung lên dữ dội bởi đạn bom. Bất chấp cả những lần máy bay bổ nhào, phóng róc két, bắn đạn 20 ly ngăn chặn, mẹ Suốt vẫn hiên ngang cầm chắc tay chèo chở bộ đội sang sông, vận chuyển đạn từ bờ ra tàu chiến của ta để ta đánh trả quân thù. Những chuyến đò của mẹ cũng là đường dây thông tin liên lạc giữa thành phố Đồng Hới với Bảo Ninh. Dưới làn mưa bom bão đạn của kẻ thù, mẹ cùng chiếc đò ngang đưa đón cán bộ, bộ đội, nhân dân qua lại đôi bờ.
Không hình ảnh nào đẹp hơn một bà mẹ đã ngoài 60 tuổi mà vẫn bất chấp hiểm nguy, hiên ngang ngẩng cao đầu trước hàng loạt đạn bom của Mỹ luôn khống chế và ngăn chặn. Hình ảnh người mẹ với một con đò, một mái chèo và bộ quần áo bà ba, có chiếc khăn dù ngụy trang, từ tháng 2/1965 đến tháng 4/1966, bà đã chèo hàng trăm lượt qua sông. Trong đó có không ít lần phải vượt qua làn bom lửa đạn và các trận đánh phá ác liệt của giặc Mỹ trên dòng sông Nhật Lệ. Cảm phục trước tấm gương lao động quên mình ở bất kỳ hoàn cảnh nào cũng làm tròn nhiệm vụ của người chèo đò, các cán bộ, chiến sỹ, bà con qua sông đều gọi mẹ với cái tên thân thương Mẹ Suốt. Chiến công của mẹ Suốt cùng bao chiến công thầm lặng khác của quân và dân Đồng Hới đã góp phần lập nên một kỳ tích vang dội: Chỉ trong hai ngày 7 và 8/2/1965, quân dân Đồng Hới đã bắn rơi 14 máy bay Mỹ. Từ ngày 14/2 đến 28/4/1965, 5 tàu chiến Mỹ bị bắn chìm, bắn cháy tại biển Nhật Lệ - mở đầu cho thắng lợi rực rỡ của quân và dân ta. Sau trận chiến đấu ác liệt ấy, con đò mẹ Suốt lại tiếp tục đưa đón cán bộ, bộ đội sang sông trong những ngày đánh Mỹ.
Hình ảnh của Mẹ Suốt còn là biểu tượng của người phụ nữ Việt Nam anh hùng bất khuất, là nguồn sức mạnh cổ vũ động viên hàng ngàn cán bộ chiến sĩ ta vững tay súng ở chiến trường đánh Mỹ. Với những chiến công của mẹ, ngày 1/1/1967, mẹ Nguyễn Thị Suốt đã được Đảng và Nhà nước ta phong tặng danh hiệu Anh hùng ngành Giao thông vận tải trong chống Mỹ cứu nước. Chiến tranh ngày càng ác liệt, bị thua đau ở miền Nam, đế quốc Mỹ lại tăng cường đánh phá miền Bắc và Đồng Hới lại tiếp tục hứng chịu cảnh đạn bom. Ngày 11/10/1968, trong lúc làm nhiệm vụ, mẹ Suốt đã anh dũng hy sinh bởi một trận bom đạn của kẻ thù.
Để ghi nhớ công lao to lớn mà mẹ Suốt đã cống hiến cho nhân dân Quảng Bình và cả nước, năm 1980, UBND thị xã Đồng Hới đã cho xây dựng bia đài mẹ Suốt nằm giữa trung tâm của bến đò. Đến năm 2003, vào dịp cả nước ta mừng lễ Quốc khánh 2/9, tượng đài mẹ Suốt và quần thể khu tưởng niệm được cắt băng khánh thành. Tượng cao 7m (tính cả bệ), khuôn mặt hướng ra sông Nhật Lệ, cách bến đò xưa hơn 50m. Đây là địa chỉ tham quan du lịch, nơi sinh hoạt văn hóa của nhân dân thành phố và du khách gần xa khi đến với Quảng Bình và bày tỏ lòng ngưỡng mộ, cảm kích trước một người mẹ bình thường nhưng rất đỗi anh hùng.
Hình ảnh mẹ Suốt sống mãi trong lòng nhân dân Quảng Bình và nhân dân cả nước. Bến đò mẹ chèo năm xưa nay đã trở thành một di tích lịch sử tiêu biểu ở Quảng Bình trong thời kỳ chống Mỹ với tên gọi thân thương, kính trọng: Bến đò mẹ Suốt.
Ngày nay, mọi người đến Quảng Bình du lịch không ai là không đến Bến đò mẹ Suốt, ngắm tượng đài mẹ Suốt để tưởng nhớ những công lao to lớn mà mẹ đã đóng góp cho quê hương Quảng Bình nói riêng và cả nước nói chung./.
