Trong hành trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản đó, vai trò của các nghệ nhân dân gian, đặc biệt là những thanh đồng gắn bó với đạo Mẫu, có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Một trong những người tiêu biểu hiện nay là nghệ nhân Đoàn Văn Bắc, thành viên Câu lạc bộ Bảo tồn và Phát huy giá trị Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam, Tứ phủ thuộc Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia, Viện Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển long trọng tổ chức lễ tạ 12 năm đồng tại Điện Liên Hoa Linh Từ, thuộc thôn Bình Giang, xã Hương Bình, tỉnh Hà Tĩnh). Đây không chỉ là một nghi lễ mang đậm dấu ấn cá nhân mà còn là minh chứng sinh động cho sự bền bỉ trong hành trình tu tập và truyền bá đạo Mẫu.
Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc sinh ra trong một gia đình có căn cơ tâm linh, từ nhỏ đã sớm thể hiện sự nhạy cảm đặc biệt với thế giới vô hình. Những biểu hiện dị biệt thời thơ ấu - theo cách gọi trong dân gian là “căn cao số nặng” - đã sớm bén duyên với con đường đạo Mẫu. Sau khi được “trình đồng mở phủ” theo đúng nghi thức cổ truyền, nghệ nhân Đoàn Văn Bắc từng bước bước vào hành trình tu tập khổ luyện, tuân thủ quy tắc “tam tĩnh - tam thanh - tam kính” trong đạo Mẫu.
Trong suốt 12 năm thực hành nghi lễ, nghệ nhân Đoàn Văn Bắc không chỉ giữ gìn đạo hạnh, siêng năng học hỏi, mà còn tích cực tham gia các hoạt động văn hóa - tín ngưỡng. Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc dần khẳng định vai trò một người “thầy đồng” có đức, có tâm, có tầm, sẵn sàng hướng dẫn những người mới nhập đạo, truyền dạy cách hành lễ đúng mực, tránh sự lệch lạc, pha tạp, thương mại hóa đạo Mẫu.
Lễ tạ 12 năm đồng là một nghi thức quan trọng, đánh dấu bước chuyển mình từ một người hành lễ sang vai trò chủ lễ. Đây là cột mốc khẳng định sự trưởng thành tâm linh của người thanh đồng, sau một giai đoạn dài thử thách, tu tập và phụng sự.
Buổi lễ diễn ra trong không khí trang nghiêm, linh thiêng tại Điện Liên Hoa Linh Từ - một không gian thờ tự giàu bản sắc. Tham dự lễ có Nghệ nhân ưu tú Hoàng Lương Nguyên - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia, Viện Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Bảo tồn và Phát huy giá trị Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam, Tứ phủ, cùng đông đảo các nghệ nhân, thanh đồng, đồng đền ở Hà Tĩnh, Nghệ An và các tỉnh lân cận.
Tại buổi lễ, nghệ nhân Đoàn Văn Bắc đã thực hành các giá hầu theo đúng nghi thức truyền thống, dâng văn chầu thánh, cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, nhân dân an lạc, gia đạo bình an. Bên cạnh ý nghĩa tạ ơn các bậc Thánh thần, đây còn là dịp để ông bày tỏ lòng tri ân đối với gia đình, bạn bè, cộng đồng - những người đã luôn đồng hành, ủng hộ trong hành trình giữ gìn căn đạo.
Đạo Mẫu - với hạt nhân là nghi lễ hầu đồng - không chỉ là hoạt động tín ngưỡng mà còn là một loại hình nghệ thuật tổng hợp, bao gồm văn học, âm nhạc, múa, trang phục, trình diễn... Chính vì vậy, người thực hành tín ngưỡng phải không chỉ có căn duyên mà còn cần có năng lực thẩm mỹ, hiểu biết văn hóa sâu sắc và ý thức trách nhiệm với cộng đồng.
Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc không chỉ hành lễ chuẩn mực mà còn tích cực tuyên truyền, truyền dạy cho thế hệ trẻ, tạo nên một thế hệ kế cận có hiểu biết đúng đắn về tín ngưỡng thờ Mẫu. Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc đã nhiều lần tham gia các buổi trình diễn hầu đồng tại lễ hội văn hóa địa phương, đồng thời là thành viên tích cực của Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn di sản Văn hoá Quốc gia, góp phần phục dựng nghi lễ gốc, tránh tình trạng pha tạp, biến tướng.
Theo nhận định của Nghệ nhân ưu tú Hoàng Lương Nguyên: “Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc là một trong những thanh đồng tiêu biểu của Câu lạc bộ Bảo tồn và Phát huy giá trị Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam, Tứ phủ, vừa giữ vững căn đạo, vừa có tâm trong hành đạo. Lễ tạ 12 năm đồng của nghệ nhân Đoàn Văn Bắc không chỉ mang ý nghĩa cá nhân mà còn góp phần khẳng định đạo Mẫu vẫn đang được kế thừa, phát triển một cách đúng đắn trong xã hội hiện đại”.
Trong bối cảnh xã hội ngày càng hiện đại hóa, một bộ phận người dân có xu hướng xem nhẹ giá trị của các tín ngưỡng truyền thống hoặc có cái nhìn lệch lạc. Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc luôn tâm niệm: “Người hành đạo phải giữ đạo giữa đời thường, không mê tín, không thương mại hóa, mà phải lấy tâm, lấy đức làm đầu”. Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc thường xuyên tổ chức các buổi hầu mang tính giáo dục, kết hợp với hoạt động từ thiện, hỗ trợ người nghèo, người có hoàn cảnh khó khăn - nhằm lan tỏa giá trị nhân văn của đạo Mẫu trong cộng đồng.
Lễ tạ 12 năm đồng của nghệ nhân Đoàn Văn Bắc là một sự kiện văn hóa - tâm linh có ý nghĩa quan trọng, không chỉ với cá nhân người nghệ nhân mà còn với cộng đồng thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu nói chung. Đó là minh chứng sinh động cho quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong đời sống đương đại, thông qua chính những con người bình dị nhưng đầy tâm huyết, như nghệ nhân Đoàn Văn Bắc.
Hành trình phía trước còn dài, nhưng với nền tảng đạo đức vững vàng, kiến thức văn hóa sâu rộng, tin rằng nghệ nhân Đoàn Văn Bắc sẽ tiếp tục là ngọn lửa giữ gìn linh khí của đạo Mẫu - một nét đẹp hồn cốt trong tâm linh người Việt.
