Theo sử sách, Động Kính Chủ đã được người xưa phát hiện và khai thác từ rất lâu đời. Nơi đây vốn là một hang động tự nhiên trong khối núi đá vôi Dương Nham, được tạo hóa bồi đắp qua hàng triệu năm phong hóa. Những khối thạch nhũ, nhũ đá rủ xuống từ trần động, hòa cùng ánh sáng phản chiếu từ những khe nứt, tạo nên một không gian vừa huyền ảo vừa linh thiêng.
Tương truyền, vào thời vua Lý Thần Tông (1127 - 1138), khi ngự giá tuần du qua vùng Dương Nham, nhà vua đã dừng chân ghé thăm hang động này. Trước vẻ đẹp kỳ ảo, thanh tịnh và uy nghi của thiên nhiên, nhà vua cảm phục mà ban tên “Kính Chủ”, nghĩa là “nơi được vua kính trọng, tôn chủ”. Từ đó, cái tên ấy trở thành huyền thoại, được truyền tụng qua nhiều thế hệ như một minh chứng cho sự gắn bó giữa thiên nhiên và tâm linh con người Việt.
Không chỉ là một địa danh, Động Kính Chủ còn là biểu tượng của tinh thần tôn trọng tự nhiên, của lòng biết ơn đối với đất trời đã ban tặng cho con người nơi đây một cảnh sắc tuyệt mỹ.
Động Kính Chủ nằm trong quần thể di tích An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương, thuộc địa phận phường Phạm Sư Mạnh, thành phố Hải Phòng (trước đây là phường Phạm Thái, thị xã Kinh Môn, tỉnh Hải Dương). Quần thể này được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt năm 2016, cùng với nhiều di tích khác của vùng đồng bằng sông Hồng - nơi hội tụ các giá trị lịch sử, văn hóa và tôn giáo phong phú.
Nếu núi An Phụ là nơi thờ An Sinh Vương Trần Liễu - thân phụ của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, biểu tượng cho tinh thần trung liệt và nghĩa khí, thì Động Kính Chủ lại là điểm nhấn về cảnh quan và tín ngưỡng Phật giáo – dân gian. Còn chùa Nhẫm Dương là nơi từng in dấu chân của Trúc Lâm Tam Tổ, đặc biệt là Đệ Tam Tổ Trúc Lâm Huyền Quang, góp phần tạo nên một không gian văn hóa - tâm linh thống nhất, nơi đạo và đời giao hòa, nơi con người tìm về cội nguồn văn hóa dân tộc.
Không phải ngẫu nhiên mà đến năm 2025, UNESCO đã công nhận Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, trong đó có Động Kính Chủ, là Di sản Văn hóa Thế giới. Danh hiệu này khẳng định giá trị toàn cầu đặc biệt của hệ thống di tích miền Đông Bắc, trong đó Động Kính Chủ giữ vai trò là điểm nối quan trọng giữa không gian văn hóa Yên Tử và vùng châu thổ sông Hồng.
Ngay từ chân núi Dương Nham, du khách đã có thể cảm nhận được khí thiêng toát ra từ lòng đất. Con đường nhỏ dẫn lên động len lỏi giữa những tán cây cổ thụ, rêu phong phủ lối, từng bậc đá in dấu thời gian. Bước vào cửa động, một thế giới khác mở ra – nơi ánh sáng tự nhiên hòa cùng hơi sương mờ ảo, tạo nên không gian huyền bí, thiêng liêng mà yên bình.
Động có nhiều ngách sâu, trần cao, lòng động rộng lớn, chia thành nhiều tầng lớp tự nhiên. Các khối thạch nhũ được thiên nhiên nhào nặn thành vô số hình thù kỳ lạ: có khối như rồng uốn lượn, có khối như phượng múa, lại có khối như tượng người đang ngồi thiền định. Khi ánh sáng từ đèn hoặc từ cửa hang phản chiếu lên, toàn bộ không gian trở nên lấp lánh, huyền diệu như cung điện dưới lòng đất.
Các nhà nghiên cứu cho rằng, Động Kính Chủ không chỉ là thắng cảnh thiên nhiên mà còn là một di chỉ khảo cổ quan trọng, minh chứng cho quá trình sinh sống và tín ngưỡng của cư dân vùng hạ lưu sông Kinh Thầy hàng nghìn năm trước. Nhiều hiện vật được tìm thấy trong động cho thấy nơi đây từng là địa điểm sinh hoạt tín ngưỡng, thờ tự và tu hành từ rất sớm.
Động Kính Chủ còn được biết đến như một ngôi chùa trong lòng núi, nơi hội tụ của nhiều ban thờ và tượng Phật, phản ánh sự kết hợp hài hòa giữa Phật giáo và tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Ngay bên trái lối vào là Ban thờ Tứ Trụ Triều Đình, bên cạnh là Ban thờ Quan lớn Tuần Tranh và Đức Thánh Cả – những vị thần được nhân dân tôn kính, cầu mong phù hộ độ trì cho quốc thái dân an.
Tiến sâu hơn vào trung tâm là ban thờ Phật – điểm linh thiêng nhất trong động. Tại đây có tượng Phật cao khoảng 2,5m, được xây bằng xi măng, xếp thành 4 lớp với 15 pho tượng lớn nhỏ. Các tượng được bố trí cân đối, tượng trưng cho sự hòa hợp giữa trời, đất và con người. Nổi bật trong đó là tượng A Di Đà, Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu, Tòa Cửu Long và Thích Ca sơ sinh, biểu trưng cho chu trình luân hồi và tinh thần giác ngộ.
Bên phải động là bệ thờ các vua nhà Lý, gồm Lý Thần Tông và Lý Chiêu Hoàng – vị nữ hoàng duy nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Đây là nơi nhân dân thể hiện lòng biết ơn đối với triều đại từng góp phần mở mang đất nước và để lại dấu ấn trong đời sống tâm linh dân tộc. Phía trong sâu hơn có bàn thờ Đức Thánh Hiền và Ban Cô, nơi du khách có thể dâng nén hương thành kính.
Bên trái động là nơi thờ Thành Hoàng làng cùng Đức Ông, những vị thần bảo hộ cho vùng đất này. Càng đi sâu vào trong lòng núi, không gian càng tĩnh mịch, âm vang tiếng nước nhỏ giọt, tạo nên cảm giác thiêng liêng, trầm mặc. Nơi cuối động là tượng Đệ Tam Tổ Trúc Lâm Huyền Quang tôn giả, được tôn trí trang nghiêm, thể hiện tinh thần Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử – dòng thiền mang đậm bản sắc Việt.
Trải qua hàng trăm năm, Động Kính Chủ vẫn giữ được nét nguyên sơ và giá trị tâm linh sâu sắc. Mỗi dịp đầu xuân hay các ngày lễ Phật, nơi đây đón hàng nghìn lượt khách thập phương đến hành hương, chiêm bái, cầu bình an, sức khỏe và may mắn.
Không chỉ là điểm đến tâm linh, Động Kính Chủ còn được nhiều du khách, nhà nghiên cứu và nhiếp ảnh gia tìm đến để khám phá và sáng tác. Ánh sáng len qua từng kẽ đá, hòa cùng làn khói hương bảng lảng, khiến mỗi góc động như một bức tranh thủy mặc sống động.
Theo các nhà văn hóa học, giá trị nổi bật của Động Kính Chủ nằm ở sự kết hợp giữa thiên nhiên và tín ngưỡng, giữa lịch sử và truyền thuyết. Nơi đây vừa là minh chứng cho quá trình phát triển văn hóa – tôn giáo Việt Nam, vừa phản ánh tinh thần hướng thiện, tôn trọng thiên nhiên của người dân vùng châu thổ Bắc Bộ.
Sau khi được công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới, chính quyền thành phố Hải Phòng và các cơ quan chức năng đã và đang triển khai nhiều biện pháp bảo tồn, tôn tạo và quảng bá giá trị Động Kính Chủ. Nhiều hạng mục như đường lên động, khu vực bãi đỗ, hệ thống chiếu sáng, biển chỉ dẫn và trung tâm thông tin di tích đã được đầu tư, đảm bảo phục vụ khách tham quan tốt hơn mà vẫn giữ được cảnh quan tự nhiên.
Song song với đó, địa phương cũng chú trọng phát triển du lịch gắn với cộng đồng, khuyến khích người dân tham gia cung cấp dịch vụ du lịch bền vững, bảo vệ môi trường và giữ gìn thuần phong mỹ tục. Các hoạt động văn hóa như lễ hội Kính Chủ, hát ca trù, trình diễn dân ca Kinh Môn được tổ chức định kỳ, góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của nhân dân và nâng cao sức hấp dẫn của điểm đến.
Động Kính Chủ không chỉ là một di tích, mà còn là một “bảo tàng sống” của văn hóa Việt, nơi lưu giữ những giá trị tinh thần, đạo đức và thẩm mỹ đã kết tinh qua nhiều thế hệ.
Đến với Động Kính Chủ hôm nay, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp kỳ ảo của thiên nhiên mà còn được trải nghiệm hành trình tâm linh, tìm về với cội nguồn văn hóa. Nhiều du khách ví chuyến đi như một “cuộc hành hương giữa trời đất” – nơi lòng người lắng lại, tạm quên những ồn ào của phố thị để cảm nhận hơi thở thiêng liêng của núi non.
Từ trung tâm thành phố Hải Phòng, chỉ mất hơn một giờ xe, du khách đã có thể đến với vùng đất Kinh Môn, men theo những cánh đồng lúa xanh rì và dãy núi đá vôi trùng điệp. Con đường dẫn vào Động Kính Chủ quanh co, uốn lượn giữa thiên nhiên yên bình, đôi khi thoảng mùi hoa rừng và tiếng chim hót vang. Mỗi bước chân như đưa ta trở về với quá khứ, với truyền thống văn hóa lâu đời của dân tộc.
Bên cạnh việc tham quan động, du khách còn có thể kết hợp khám phá chùa Nhẫm Dương, núi An Phụ, hay đền Cao An Sinh, tạo thành hành trình khám phá trọn vẹn quần thể An Phụ – Kính Chủ – Nhẫm Dương, vừa thưởng ngoạn cảnh đẹp, vừa tìm hiểu lịch sử – văn hóa vùng đất thiêng.
Giữa nhịp sống hiện đại, Động Kính Chủ vẫn giữ nguyên nét trầm mặc, linh thiêng, như một chứng nhân của thời gian. Từng lớp nhũ đá, từng pho tượng Phật, từng nén hương trầm đều kể câu chuyện về lòng thành kính, về khát vọng hòa hợp giữa con người và tự nhiên.
Đến với Động Kính Chủ không chỉ là đến với một danh thắng, mà là hành trình trở về với tâm linh và bản ngã, là dịp để mỗi người lắng nghe tiếng nói của lịch sử và đất trời.
Trong không gian tĩnh tại của núi non, ta như cảm nhận được sự giao hòa giữa quá khứ và hiện tại, giữa con người và vũ trụ – nơi di sản không chỉ nằm trong lòng đất đá, mà còn sống mãi trong tâm hồn dân tộc Việt Nam.
