Trong hệ thống tín ngưỡng Tam phủ của người Việt, thanh đồng không chỉ đơn thuần là người làm lễ, mà chính là hiện thân của thần linh trong khoảnh khắc thiêng liêng nhất của lễ hầu. Qua nghi thức này, thanh đồng “mượn xác” để các vị Thánh nhập đồng, truyền đạt lời dạy, ban phúc, trừ tai cho các con nhang đệ tử. Trong trạng thái đó, họ không còn là cá nhân thường nhật, mà trở thành kênh dẫn linh thiêng, mang năng lượng tâm linh đến cộng đồng tín hữu.
Thanh đồng không tự mình ban phát lộc, mà là người để Thánh thể hiện quyền uy, từ bi. Họ là biểu tượng của sự tiếp nhận, dẫn truyền và phục vụ thần linh. Chính vì vậy, mọi hành vi trong nghi lễ - từ trang phục, lời nói, vũ đạo đến phong thái - đều phải tuân theo chuẩn mực linh thiêng, mô phỏng cách hành xử của các đấng thần thánh trong văn hóa dân gian Việt.
Không chỉ là người “đi giữa hai cõi”, thanh đồng còn là người gìn giữ và truyền dạy các giá trị văn hóa - tâm linh. Họ am hiểu hệ thống thần linh, thành thạo âm nhạc chầu văn, thấu hiểu nghi lễ cổ truyền, và có khả năng dẫn dắt tín hữu thực hành đúng lễ nghi, tránh rơi vào mê tín dị đoan hoặc sai lạc trong tâm linh.
Một thanh đồng chân truyền hội đủ ba yếu tố cốt lõi. Kết nối thần - người qua nghi lễ hầu đồng; thể hiện năng lượng thiêng qua hiện thân Thánh trong trạng thái nhập đồng; và gìn giữ văn hóa tâm linh như một “người giữ đền”. Chính nhờ vai trò đặc biệt ấy, họ trở thành mắt xích không thể thiếu trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu - một di sản tâm linh sống động của người Việt.
Tuy nhiên, để trở thành một thanh đồng chân truyền không phải là điều dễ dàng. Trước hết, người ấy phải có "căn đồng", hay còn gọi là "căn số lính" - một dạng giao ước tiền định với các vị Thánh. Những người có căn thường có biểu hiện như ốm đau không rõ nguyên nhân, mộng mị thấy thần linh, cuộc sống trắc trở lạ kỳ, như thể được “dắt đi” theo con đường tâm linh. Việc trình đồng mở phủ chính là để công nhận căn số ấy, bắt đầu hành trình phụng sự thần linh.
Bên cạnh căn duyên, một thanh đồng cần có đạo hạnh vững vàng. Họ phải là người sống thiện lương, không vụ lợi, không lợi dụng tín ngưỡng để mê hoặc, lừa dối người khác. Lời ăn tiếng nói phải chuẩn mực, cư xử khiêm nhường, đúng đạo lý. Dân gian có câu: “Đồng thật thì lễ mới thiêng, đồng giả thì Thánh không về.” Đạo đức là nền tảng giúp người thanh đồng giữ được “bóng Thánh” và niềm tin nơi cộng đồng.
Ngoài ra, người thanh đồng còn phải có tri thức sâu sắc về đạo Mẫu. Họ cần hiểu rõ hệ thống Thánh Tứ phủ, phân biệt giá hầu, phẩm bậc các vị Thánh, nắm vững trình tự một buổi hầu đồng: từ dâng lễ, khai đàn, múa thiêng, dâng văn, ban lộc... Đồng thời, họ phải biết sử dụng đúng trang phục, đạo cụ, ngôn ngữ hầu đồng, giữ gìn quy chuẩn nghi lễ để bảo vệ tính chính thống của tín ngưỡng.
Một tiêu chuẩn không kém phần quan trọng là sự nhạy cảm tâm linh. Thanh đồng chân truyền phải cảm được bóng Thánh, phân biệt được thật - giả trong trạng thái nhập đồng, truyền đạt đúng lời căn dặn của Thánh mà không pha trộn ý riêng. Dù không phải ai có căn cũng trở thành thanh đồng, nhưng người đã ra trình và có duyên mạnh thường có cảm ứng tâm linh rất rõ.
Cuối cùng, thanh đồng phải tôn trọng thầy tổ, tuân thủ tôn ti và truyền thống của đạo. Mỗi thanh đồng thường thuộc một dòng thầy, một “tổ đồng” với hệ thống phong tục riêng. Việc tôn kính thầy truyền pháp, giữ gìn lễ tiết như giỗ Tổ, lễ ra đồng, lễ tạ... là điều bắt buộc để bảo vệ sự linh thiêng và bền vững của đạo Mẫu.
Tiêu chuẩn của một thanh đồng chân truyền không chỉ nằm ở căn số mà còn là cả một quá trình tu dưỡng, học tập và hành đạo. Họ là những người được chọn, nhưng cũng là những người tự nguyện dấn thân vào hành trình phụng sự linh thiêng với trách nhiệm và tâm sáng. Trong bối cảnh hiện đại, việc giữ gìn và nâng cao vai trò của thanh đồng chân truyền chính là bảo vệ cốt lõi linh hồn của tín ngưỡng thờ Mẫu - một di sản văn hóa độc đáo, đầy bản sắc của dân tộc Việt Nam.
