Trưng bày giới thiệu về mộc bản tại Bảo tàng Xô Viết Nghệ An
Không chỉ ở Nghệ An mà mộc bản trên khắp Việt Nam không còn nhiều. Dẫu chỉ lưu giữ được ở một số địa phương nhưng mộc bản lại chiếm 3/6 di sản tư liệu thế giới của Việt Nam được UNESCO ghi danh trong Chương trình ký ức thế giới khu vục châu Á - Thái Bình Dương. Đó là mộc bản Triều Nguyễn (được lưu giữ tại Cục Lưu trữ Trung ương 4, Đà Lạt), mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang) và mộc bản Trường Lưu (Hà Tĩnh).
Ông Đào Tam Tĩnh, nguyên Giám đốc Thư viện tỉnh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Hán - Nôm Nghệ An, là người nghiên cứu về mộc bản nhiều năm cho rằng: “Về số lượng, Mộc bản ở Nghệ An không thua kém bất cứ địa phương nào, thậm chí còn nhiều hơn cả một số địa phương đã được UNESCO công nhận. Tuy nhiên, để nhìn nhận và đánh giá đúng giá trị của các mộc bản thì không dễ và cần phải có một quá trình nghiên cứu công phu…”.
Nguồn gốc của bộ mộc bản được xác định là vào những năm đầu của thế kỷ 20, thời điểm đó nước ta đang bị thực dân Pháp đàn áp, xâm lược. Dòng họ Trần khi đó đã thành lập văn thiện đàn. Để phản đối ách đô hộ của kẻ xâm lăng, các thành viên trong hội đã khắc những bản kinh, trong đó nêu những tấm gương anh hùng của dân tộc để cổ vũ tinh thần yêu nước, làm việc thiện. Riêng bộ mộc bản “Trần Đại Vương chính kinh” gồm 18 tấm, mỗi tấm khắc 4 trang cả hai mặt, rộng bằng với khổ trang sách, viết về Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, được lấy từ bản gốc ở đền Ngọc Sơn, Hà Nội...
Một trong những bộ mộc bản có giá trị đang được lưu giữ hiện nay là 50 tấm mộc bản với nội dung về “Trần Đại Vương chính kinh” và “Cứu sinh thuyền chính kinh” đang được lưu giữ tại Thư viện tỉnh Nghệ An. Bộ mộc bản là tài sản của gia đình cụ Trần Hiêng, xã Công Thành, huyện Yên Thành tặng cho thư viện tỉnh vào năm 2007. Thời điểm trước khi trao tặng, mộc bản được cất trên chái trong căn nhà gỗ của gia đình.
Nghệ An hiện lưu giữ gần 500 tấm mộc bản, nhiều nhất là ở chùa Đức Sơn, xã Vân Diên huyện Nam Đàn, Thiện đàn xã Diễn Ngọc (Diễn Châu) và một số ít do các nhà sưu tầm cá nhân lưu giữ.
Đến chùa Đức Sơn, chúng tôi cũng đã được sư trụ trì ở chùa cho chiêm ngưỡng những tấm mộc bản được in trên gỗ bằng chữ Hán đang được cất trong khu vực thượng điện. Điều đáng tiếc, dù đây là ngôi chùa chứa nhiều mộc bản nhất tại Nghệ An (với gần 300 tấm) nhưng chưa có một nghiên cứu nào cụ thể về nội dung của các mộc bản, hoàn cảnh cũng như thời gian phát hành. Những người chăm nom chùa cũng chỉ biết chung chung rằng “đây là một bộ sách về kinh phật”. Mộc bản ở đây được cất giữ sơ sài (trong tủ nhôm), ẩm thấp.
Nghệ An chính là một trong số ít những địa phương có nghề khắc mộc bản, khắc ván gỗ khá phát triển. Tìm về xã Diễn Hoa, huyện Diễn Châu, ông Nguyễn Xuân Giáp, Chủ tịch UBND xã cho biết: “Trước đây trong làng có một số gia đình làm nghề khắc ván nhưng có tiếng nhất là bố con ông Phạm Căn ở làng Phượng Lịch (nay là xóm 5). Ông cũng là người đã bỏ công khắc bộ “Trần Đại Vương chính kinh” ở huyện Yên Thành. Theo người dân trong làng kể lại, nghề khắc ván in chữ do cụ Phạm Văn Mậu, một người con trong làng truyền lại. Trước đây, cụ nguyên là Hội viên Hội hướng thiện Đền Ngọc Sơn và là thành viên của Đông Kinh Nghĩa Thục. Đầu thế kỷ 20, khi các hội có chủ trương phát triển thiện đàn đã cử các hội viên về các làng quê để truyền bá hội, xây dựng các thiện đàn và tổ chức sách để tuyên truyền, phát triển hội viên. Nhân cơ hội này, cụ Phạm Văn Mậu đã về làng và chọn một số người trong dòng họ có năng khiếu, khéo tay để truyền nghề. Từ đây, nhiều bộ sách quý đã được in và lưu truyền, trở thành những tài liệu tuyên truyền có giá trị, đặc biệt là trong giai đoạn thực dân Pháp xâm lược.
Những mộc bản đã và đang lưu giữ được ở Nghệ An hiện nay cũng cho thấy đây là các tài liệu hết sức quý giá và đáng được tôn vinh, gìn giữ. Tuy nhiên, để làm được điều này, không dễ và đòi hỏi phải có sự đầu tư công phu, cả về vật chất lẫn trí tuệ. Khó khăn hiện nay là Nghệ An chưa xây dựng được một kế hoạch dài hơi để làm công tác nghiên cứu, sưu tầm.
Bên cạnh đó, đi cùng công tác giới thiệu, quảng bá về các mộc bản một cách bài bản và khoa học thì đặc biệt cần phải xây dựng kế hoạch bảo quản, gìn giữ, tránh tình trạng bảo quản sơ sài, thủ công và thiếu sự đầu tư như hiện nay.
(Theo Báo Công Thương)
