Mưa lũ miền Trung: Thiên tai, nhân tai và bản lĩnh con người

Đặc biệt, đợt mưa lũ cuối tháng 10 năm 2025 tại Huế và Đà Nẵng đã trở thành một dấu mốc đau thương nhưng cũng đầy bản lĩnh. Với lượng mưa kỷ lục, tốc độ lũ lên nhanh và mức độ ngập sâu chưa từng có, thiên tai lần này không chỉ thử thách khả năng ứng phó của chính quyền và người dân, mà còn phơi bày những lỗ hổng trong hệ thống phòng chống thiên tai hiện nay.

Tuy nhiên, giữa gian khó, con người miền Trung và cả nước lại một lần nữa thể hiện tinh thần kiên cường, đoàn kết và sáng tạo. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích nguyên nhân, hậu quả, phản ứng của cộng đồng, và những bài học quý giá từ trận lũ lịch sử năm 2025 – như một lời cảnh tỉnh và cũng là lời tri ân đến những con người đã và đang sống cùng lũ.

Phần 1: Miền Trung – Vùng đất thường xuyên đối mặt với thiên tai

Miền Trung Việt Nam là dải đất hẹp nằm giữa dãy Trường Sơn và biển Đông, trải dài từ Thanh Hóa đến Bình Thuận. Với địa hình đặc trưng: sông ngắn, dốc, vùng đồng bằng nhỏ hẹp, miền Trung trở thành nơi dễ tổn thương nhất trước các hiện tượng thời tiết cực đoan, đặc biệt là mưa lũ. 

Đặc điểm địa lý khiến miền Trung dễ ngập lụt:

- Sông ngắn và dốc: Nước mưa từ vùng núi đổ xuống nhanh, không có thời gian thẩm thấu hay điều tiết.

- Đồng bằng hẹp: Không gian chứa nước hạn chế, dễ bị ngập sâu.

- Gió mùa và bão: Miền Trung thường là nơi đầu tiên hứng chịu bão từ biển Đông, kết hợp với gió mùa Đông Bắc gây mưa lớn.

Tổng hợp các trận lũ lớn tại miền Trung Việt Nam

1. Năm 1964 – Quảng Bình đến Quảng Ngãi: Trận lũ lịch sử năm 1964 được ghi nhận là một trong những đợt lũ lớn nhất thế kỷ 20 tại miền Trung. Mực nước trên sông Thu Bồn vượt mức lũ lịch sử, gây thiệt hại nghiêm trọng. Hàng nghìn ngôi nhà bị cuốn trôi, nhiều khu vực bị cô lập hoàn toàn. Đây là mốc lũ lịch sử được dùng để so sánh với các trận lũ sau này.

2. Năm 1999 – Thừa Thiên Huế: Trận lũ tháng 11/1999 là một trong những thảm họa thiên tai nghiêm trọng nhất trong lịch sử hiện đại Việt Nam. Chỉ trong vài ngày, Huế hứng chịu lượng mưa hơn 1.000mm. Kết quả: hơn 600 người thiệt mạng, hàng chục nghìn ngôi nhà bị ngập, toàn thành phố Huế chìm trong biển nước.

3. Năm 2020 – Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam: Từ tháng 10 đến đầu tháng 11/2020, miền Trung trải qua chuỗi lũ lụt kéo dài, kết hợp với sạt lở đất nghiêm trọng. Hơn 230 người chết và mất tích, thiệt hại ước tính trên 30.000 tỷ đồng. Nhiều vụ sạt lở đặc biệt nghiêm trọng xảy ra tại Rào Trăng 3 (Thừa Thiên Huế) và Trà Leng (Quảng Nam).

4. Năm 2025 – Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi: Đợt mưa lũ cuối tháng 10/2025 được đánh giá là lịch sử, với lượng mưa kỷ lục tại Huế (trạm Bạch Mã đạt 692mm/24h). Mưa lớn kéo dài khiến gần 127.600 nhà bị ngập, ít nhất 16 người chết và mất tích, hàng nghìn người phải sơ tán. Mực nước trên các sông lớn như Hương, Vu Gia, Thu Bồn đều vượt báo động cấp 3, có nơi vượt mốc lịch sử năm 1964.

Tần suất lũ lụt

Theo thống kê của Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn, trung bình mỗi năm miền Trung hứng chịu từ 3–5 đợt mưa lũ lớn, trong đó có ít nhất 1–2 đợt gây thiệt hại nghiêm trọng.

Phần 2: Mưa lũ năm 2025 – Trận lũ lịch sử tại Huế và Đà Nẵng

Cuối tháng 10 năm 2025, miền Trung Việt Nam hứng chịu một đợt mưa lũ được đánh giá là lịch sử, với tâm điểm là hai thành phố Huế và Đà Nẵng. Không chỉ gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản, trận lũ này còn đặt ra những câu hỏi lớn về khả năng ứng phó, quy hoạch đô thị và tác động của biến đổi khí hậu.

Diễn biến và đặc điểm bất thường

Từ ngày 25 đến 30/10/2025, miền Trung Việt Nam hứng chịu một tổ hợp thời tiết phức tạp gồm không khí lạnh tăng cường, dải hội tụ nhiệt đới hoạt động mạnh, nhiễu động gió Đông trên cao và tàn dư của bão số 12. Sự kết hợp này đã gây ra mưa rất to đến đặc biệt to trên diện rộng, đặc biệt tại Huế và Đà Nẵng.

Tại Huế, trạm Bạch Mã ghi nhận lượng mưa lên tới 692mm trong vòng 24 giờ – mức cao nhất tại Việt Nam trong đợt này và thuộc nhóm cao nhất thế giới trong ngày. Các khu vực như Thượng Nhật và Khe Mỏ Rang cũng ghi nhận lượng mưa vượt 350mm. Tại Đà Nẵng, các trạm như Phước Chánh và Bà Nà ghi nhận lượng mưa từ 230 đến 270mm, gây ngập sâu nhiều khu dân cư.

Mưa lớn xảy ra liên tục, đặc biệt vào ban đêm, khiến nhiều người dân không kịp sơ tán. Lũ lên nhanh, ngập sâu, có nơi nước dâng đến tầng hai nhà dân chỉ trong vài giờ. Mực nước trên các sông lớn như sông Bồ, sông Hương, sông Vu Gia đều vượt báo động cấp 3.

Tính đến ngày 28/10, toàn khu vực ghi nhận ít nhất 8 người thiệt mạng và mất tích, trong đó Huế có 4 người chết và 2 người mất tích, Đà Nẵng có 2 người chết và 2 người mất tích. Khoảng 13.000 người đã phải sơ tán khẩn cấp, chủ yếu từ Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi và Quảng Trị. Tổng số nhà bị ngập trên toàn vùng vượt 120.000 căn, riêng Huế chiếm hơn 44.000 và Đà Nẵng hơn 56.000.

Ngoài ra, hàng trăm hecta hoa màu bị hư hại, nhiều tuyến quốc lộ bị sạt lở nghiêm trọng, giao thông tê liệt. Hệ thống điện, nước và viễn thông bị gián đoạn tại nhiều khu vực, gây ảnh hưởng lớn đến đời sống người dân.

So sánh với các trận lũ trước

Trận lũ năm 2025 được đánh giá là nghiêm trọng hơn cả các đợt lũ lớn năm 1999 và 2020. Lượng mưa vượt xa các mốc lịch sử, đặc biệt tại Huế. Tốc độ lũ lên nhanh hơn, bất ngờ hơn, khiến nhiều khu dân cư không kịp trở tay. Số nhà bị ngập đạt mức cao kỷ lục, dù số người thiệt mạng thấp hơn so với trận lũ năm 1999 – vốn cướp đi sinh mạng của hơn 600 người.

Một điểm đáng chú ý là phản ứng cộng đồng trong trận lũ năm nay: mạng xã hội trở thành công cụ kêu cứu, chia sẻ vị trí người cần hỗ trợ, kết nối cứu trợ hiệu quả. Tinh thần đoàn kết, tương trợ và sáng tạo của người dân miền Trung và cả nước đã góp phần giảm thiểu thiệt hại và cứu sống nhiều người.

Phần 3: Nguyên nhân – Không chỉ do thiên nhiên

Mưa lũ miền Trung, đặc biệt trận lũ năm 2025, không đơn thuần là hiện tượng thời tiết bất thường. Đó là kết quả của sự cộng hưởng giữa các yếu tố khí tượng cực đoan và những tác động tiêu cực từ con người – xã hội. Việc nhìn nhận đầy đủ nguyên nhân là điều kiện tiên quyết để có giải pháp hiệu quả.

1. Nguyên nhân khí tượng – tổ hợp thiên tai hiếm gặp

Trận lũ năm 2025 là hệ quả của một tổ hợp thời tiết phức tạp:

- Không khí lạnh tăng cường từ phía Bắc tràn xuống, tạo điều kiện cho mây đối lưu phát triển mạnh.

- Dải hội tụ nhiệt đới hoạt động mạnh, kết hợp với gió Đông trên cao, gây mưa lớn kéo dài.

- Tàn dư của bão số 12 sau khi suy yếu vẫn hút ẩm từ biển vào đất liền, làm tăng lượng mưa.

- Địa hình miền Trung hẹp và dốc khiến nước mưa thoát nhanh xuống hạ lưu, gây lũ bất ngờ.

Đây là tổ hợp hiếm gặp, khiến lượng mưa vượt ngưỡng lịch sử, đặc biệt tại Huế.

2. Nguyên nhân xã hội – nhân tai góp phần làm trầm trọng hậu quả

2.1. Phá rừng đầu nguồn

- Rừng giữ nước, giảm dòng chảy mặt. Khi mất rừng, nước mưa tràn nhanh xuống hạ lưu, gây lũ quét và sạt lở.

- Nhiều khu vực miền Trung bị mất rừng nghiêm trọng do khai thác gỗ, trồng keo, xây thủy điện.

2.2. Quy hoạch đô thị chưa thích ứng với thiên tai

- Đô thị hóa nhanh nhưng thiếu hệ thống thoát nước bài bản.

- Nhiều khu dân cư xây dựng trên vùng trũng, ven sông, dễ bị ngập sâu.

- Đà Nẵng và Huế có nhiều khu vực bị ngập nặng do nước không thoát kịp.

3. Quản lý thủy điện và hồ chứa chưa hiệu quả

- Một số hồ thủy điện xả lũ không đúng thời điểm hoặc không phối hợp tốt, gây ngập bất ngờ cho hạ lưu.

- Việc xây dựng quá nhiều thủy điện nhỏ làm thay đổi dòng chảy tự nhiên.

4. Biến đổi khí hậu toàn cầu

- Tăng phát thải khí nhà kính làm thời tiết cực đoan hơn: mưa lớn hơn, bão mạnh hơn.

- Mưa lũ năm 2025 có lượng mưa cực đoan, có thể liên quan đến biến đổi khí hậu toàn cầu.

5. Thiếu cảnh báo và ứng phó kịp thời

- Một số nơi chưa có hệ thống cảnh báo lũ hiệu quả.

- Người dân chưa được tập huấn đầy đủ về ứng phó thiên tai.

Phần 4: Phẩm chất con người miền Trung và cả nước trong thiên tai

Thiên tai là phép thử khắc nghiệt, nhưng cũng là lúc con người Việt Nam – đặc biệt người dân miền Trung – thể hiện rõ nhất những phẩm chất đáng quý: kiên cường, đoàn kết, sẻ chia và sáng tạo. Trận lũ năm 2025 không chỉ là một thảm họa thiên nhiên, mà còn là một bức tranh sống động về bản lĩnh và tình người.

Kiên cường – sống chung với lũ

Người dân miền Trung từ lâu đã quen với việc sống chung với thiên tai. Nhưng sự quen thuộc không đồng nghĩa với thụ động. Trong trận lũ 2025, hàng chục nghìn hộ dân đã chủ động chằng chống nhà cửa, di chuyển đồ đạc lên cao, sơ tán kịp thời.

“Nước rút đến đâu, dọn dẹp đến đó. Không ai chờ đợi, không ai than vãn.” – Một người dân Huế chia sẻ sau trận lũ.

Nhiều gia đình dù bị ngập sâu vẫn giữ vững tinh thần, tổ chức nấu ăn, chăm sóc người già và trẻ nhỏ trong điều kiện thiếu thốn.

Đoàn kết – tình người lan tỏa khắp cả nước

Ngay khi thông tin về lũ lụt lan truyền, hàng loạt đoàn cứu trợ từ khắp nơi đã đổ về miền Trung. Từ các tổ chức thiện nguyện, doanh nghiệp, đến những cá nhân tự phát, tất cả đều chung một mục tiêu: giúp người dân vượt qua hoạn nạn.

- Hàng trăm tấn lương thực, áo phao, thuốc men được chuyển đến vùng lũ.

- Các chiến dịch quyên góp qua mạng xã hội thu hút hàng triệu lượt ủng hộ.

- Nhiều người dân tự lái xe tải, xe máy vào vùng ngập để cứu trợ.

“Miền Trung gọi, cả nước trả lời.” – Câu nói lan truyền mạnh mẽ trong các chiến dịch cứu trợ.

Sáng tạo – ứng phó linh hoạt trong hoàn cảnh khó khăn

Trong điều kiện thiếu thốn, người dân và các nhóm tình nguyện đã có nhiều sáng kiến đáng ghi nhận:

- Tự chế bè bằng thùng xốp, can nhựa để di chuyển trong vùng ngập.

- Dùng mạng xã hội để kêu cứu, chia sẻ vị trí người cần hỗ trợ.

- Các kỹ sư trẻ thiết kế hệ thống cảnh báo lũ qua tin nhắn, app điện thoại.

- Trường học tổ chức lớp học tạm tại nơi cao ráo, không để học sinh bị gián đoạn.

4. Chính quyền và lực lượng vũ trang vào cuộc nhanh chóng

- Bộ đội, công an, dân quân hỗ trợ sơ tán, cứu hộ, dựng lán tạm.

- Chính phủ điều động lực lượng, vật tư, hỗ trợ khẩn cấp cho các tỉnh bị ảnh hưởng.

- Các địa phương phối hợp chặt chẽ để điều tiết hồ chứa, giảm thiểu thiệt hại.

Phần 5: Biện pháp hạn chế và khắc phục hậu quả

Để giảm thiểu thiệt hại từ mưa lũ, đặc biệt tại miền Trung – nơi có nguy cơ cao nhất cả nước – cần một hệ thống giải pháp toàn diện, kết hợp giữa kỹ thuật, quản lý và cộng đồng. Trận lũ năm 2025 là lời cảnh tỉnh rõ ràng rằng: phòng ngừa hiệu quả luôn rẻ hơn khắc phục hậu quả.

1. Phòng ngừa từ gốc – giảm thiểu rủi ro thiên tai

1.1 Bảo vệ và phục hồi rừng đầu nguồn

- Trồng rừng phòng hộ, rừng ngập mặn để giữ nước, giảm dòng chảy mặt.

- Kiểm soát khai thác rừng trái phép, chuyển đổi đất rừng sai mục đích.

1.2. Quy hoạch đô thị thích ứng với lũ

- Không xây nhà ở vùng trũng, ven sông dễ ngập.

- Thiết kế hệ thống thoát nước đô thị thông minh, có khả năng chống ngập.

- Tăng diện tích mặt thấm nước trong đô thị (công viên, hồ điều hòa).

1.3. Quản lý hồ chứa và thủy điện

- Điều tiết xả lũ hợp lý, có cảnh báo sớm cho hạ lưu.

  - Xây dựng bản đồ ngập lụt và kịch bản ứng phó cho từng vùng.

2. Ứng phó nhanh – giảm thiểu thiệt hại tức thời

2.1. Hệ thống cảnh báo sớm

- Lắp đặt cảm biến mưa, mực nước, truyền tin qua SMS, app, loa cộng đồng.

- Tăng cường dự báo thời tiết chính xác, cập nhật liên tục.

2.2. Tập huấn cộng đồng

- Hướng dẫn người dân kỹ năng sơ tán, cứu hộ, bảo vệ tài sản.

- Tổ chức diễn tập phòng chống thiên tai định kỳ.

2.3. Lực lượng phản ứng nhanh

- Thành lập đội cứu hộ cấp xã, phường.

- Trang bị xuồng, áo phao, đèn pin, thuốc men cho các điểm xung yếu.

3. Khắc phục hậu quả – phục hồi sau thiên tai

3.1. Hỗ trợ tái thiết

- Cấp tiền, vật tư để sửa chữa nhà cửa, trường học, trạm y tế.

- Hỗ trợ giống cây trồng, vật nuôi để khôi phục sản xuất.

3.2. Bảo hiểm rủi ro thiên tai

- Khuyến khích người dân tham gia bảo hiểm nông nghiệp, nhà ở.

- Nhà nước hỗ trợ phí bảo hiểm cho hộ nghèo, vùng rủi ro cao.

3.3. Tăng cường nghiên cứu và công nghệ

- Ứng dụng AI, GIS, dữ liệu lớn để dự báo và quản lý thiên tai.

- Phát triển vật liệu xây dựng chống ngập, chống ẩm.

Phần 6: Bài học và khuyến nghị

Trận mưa lũ lịch sử năm 2025 tại miền Trung không chỉ để lại những con số thiệt hại, mà còn để lại những bài học sâu sắc về cách con người ứng xử với thiên nhiên – và với nhau. Đó là lời cảnh tỉnh, là cơ hội để nhìn lại, điều chỉnh và hành động.

Bài học rút ra

1. Thiên tai ngày càng cực đoan – cần chuẩn bị chủ động

- Biến đổi khí hậu khiến thời tiết khó lường, mưa lớn hơn, lũ nhanh hơn.

- Không thể chỉ dựa vào kinh nghiệm dân gian, cần có hệ thống cảnh báo hiện đại.

2. Phòng ngừa hiệu quả hơn khắc phục

- Mỗi đồng chi cho trồng rừng, quy hoạch chống ngập sẽ tiết kiệm hàng chục đồng khắc phục hậu quả.

- Cần tích hợp phòng chống thiên tai vào quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội.

3. Cộng đồng là trung tâm của ứng phó

- Người dân không chỉ là nạn nhân, mà là lực lượng chủ động.

- Tập huấn, giáo dục cộng đồng là chìa khóa để giảm thiểu thiệt hại.

4. Công nghệ và dữ liệu là công cụ không thể thiếu

- Dự báo thời tiết, bản đồ ngập lụt, cảnh báo qua điện thoại… cần được đầu tư mạnh mẽ.

- Ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn để mô phỏng và dự báo thiên tai.

Khuyến nghị hành động

 1. Chính phủ: Tăng ngân sách cho phòng chống thiên tai, cải cách quy trình xả lũ, quy hoạch đô thị chống ngập.

2. Địa phương: Xây dựng kịch bản ứng phó cụ thể cho từng vùng, tổ chức diễn tập định kỳ.

3. Doanh nghiệp: Đầu tư vào công nghệ cảnh báo, hỗ trợ cộng đồng vùng rủi ro.

4. Người dân: Chủ động học kỹ năng ứng phó, tham gia bảo hiểm thiên tai, giữ gìn rừng và môi trường.

Kết luận

Mưa lũ miền Trung là một phần của thực tế sống – nhưng không phải là định mệnh. Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, tinh thần đoàn kết và ứng dụng khoa học, chúng ta hoàn toàn có thể giảm thiểu thiệt hại, bảo vệ cuộc sống và phát triển bền vững. Trận lũ năm 2025 là một lời nhắc nhở – nhưng cũng là một lời hứa: con người Việt Nam, dù trong gian khó, vẫn luôn biết cách đứng lên và bước tiếp.
_____________________________________