Nhạc ngũ âm được ví như nhạc cổ người Kinh, do đây còn là đặc trưng nghệ thuật truyền thống và tiêu biểu văn hóa cộng đồng dân tộc Khmer. Toàn vùng Bảy Núi có 60 ngôi chùa Khmer, xưa kia mỗi chùa đều có 1 dàn nhạc ngũ âm, thậm chí có chùa trang bị cả 2 dàn. Song, với nhiều lý do khách quan, số chùa còn giữ được khá khiêm tốn, nghệ nhân tham gia ngày càng thưa dần. Hòa thượng Chau Ty (sãi cả chùa Soài So, xã Núi Tô, Tri Tôn) cho hay, nguyên nhân chính là không đào tạo được lớp trẻ kế thừa, mà nghệ nhân lớn tuổi lại bận bịu miếng cơm manh áo.
Theo các vị sư sãi, à cha và đồng bào Khmer, nhạc ngũ âm Bảy Núi nguy cơ mai một do đồ đạc sử dụng quá cũ nên bị hư hỏng, muốn thay thế lại tốn nhiều chi phí. Còn việc học cần thời gian mới biết và mới chơi được hết các loại nhạc cụ. “Phong trào nhạc tân nở rộ, gia đình ít còn ai để ý nhạc ngũ âm, mà chỉ có nhà chùa mới tổ chức” – Hòa thượng Chau Sơn Hy, sãi cả chùa Sà Lôn (ấp Sà Lôn, xã Lương Phi, Tri Tôn) bảo. Tuổi trẻ trong phum, sóc bây giờ ít biết tuồng tích, thích tân nhạc nhiều hơn; không như những người cao niên, có chút am hiểu cội nguồn.
Trên địa bàn Tri Tôn, có chùa Thnôt Chrôm (ấp Phước Long, xã Ô Lâm, Tri Tôn) còn giữ dàn nhạc ngũ âm lâu đời, với những nghệ nhân đều là nhà nông. Theo anh Nguyễn Thanh Việt, Trưởng ban Văn hóa – Xã hội xã, các vị sư sãi và à cha tại đây chịu khó chăm lo, gầy dựng phong trào, góp phần giữ gìn và phát huy loại hình nghệ thuật truyền thống độc đáo này. “Tuy nhiên, hoạt động của đội chỉ khi có lễ hội lớn, còn ngày thường cũng vắng lặng” – anh Việt chia sẻ. Những năm gần đây, nhà chùa tập hợp các em học sinh, huấn luyện thêm một đội trẻ chơi rất bài bản, có thể sánh vai với nghệ nhân.
Đội nhạc ngũ âm chùa Soài So
Lễ Hekathanh tại chùa Thom Mít
Ngôi chùa Khmer được xem là “điểm sáng văn hóa” của phum, sóc; còn dàn nhạc ngũ âm cũng lại là “linh hồn” của đồng bào Khmer. Với sự hỗ trợ của Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch An Giang, ngôi chùa Tà Ngáo (ấp Phú Tâm, xã An Phú, Tịnh Biên) được trang bị dàn nhạc ngũ âm và đích thân Thượng tọa Chau Siêng (sãi cả) dốc sức chăm lo hoạt động, phục hồi loại hình nghệ thuật truyền thống trước nguy cơ mai một. Dàn ngũ âm có 9 loại nhạc khí, gồm: Đàn thuyền, bộ trống sa dăm, bộ cồng lớn và nhỏ, đàn tà-khê, đàn khưm… khi trỗi lên thành hợp âm vô cùng hấp dẫn.
Với sự phát tâm cúng dường của phật tử, chùa Thnok (xã An Cư, Tịnh Biên) và chùa Thom Mít (xã Vĩnh Trung, Tịnh Biên), cũng đã hình thành đội nhạc ngũ âm và hoạt động đều đặn. Tại chùa Thom Mit, có 1 đội người lớn và 1 đội học sinh, mướn thầy từ Nam Vang về hướng dẫn. Hôm đến chùa này, Hòa thượng Chau Phrốs (sãi cả) vui mừng cho hay, tuy mới hình thành giáp năm, nhưng cả 2 đội đã học được 6 – 7 môn nên phục vụ tốt. “Nhạc ngũ âm rất khó, đòi hỏi người chơi phải biết hết các nhạc cụ, như vậy mới tham gia hòa âm và nhịp điệu bài bản” – Hòa thượng Chau Phrốs nói.
Nhạc ngũ âm là vốn quý cộng đồng và gắn bó với đồng bào. Đây là biểu tượng văn hóa dân tộc Khmer, ngôi chùa là trung tâm sinh hoạt phum, sóc. Hòa thượng Chau Cắk giải thích: “Nhạc ngũ âm gồm nhiều nhạc cụ khác nhau, âm thanh hòa quyện nghe hay lắm, thu hút người đi đến với lễ hội, nhất là các hoạt động lễ hội dân gian”. Với tiếng trống bập bùng trỗi lên, âm vang chủ đạo làm thay đổi hẳn không khí lễ hội, lúc như thúc giục, khi thì khoan thai, cuốn hút mọi lứa tuổi. Độc đáo hơn, nhạc ngũ âm đi kèm với loại hình dì kê, dù kê và các điệu múa dân gian Khmer.
Box: “Nghe tiếng nhạc ngũ âm, đồng bào cảm thấy sung sướng, nhớ tới vốn quý dân tộc vẫn còn giữ được giữa thời buổi hiện đại. Người từ 50 – 60 tuổi trở lên, ai cũng thích nhạc ngũ âm là vậy” – Hòa thượng Chau Ty, sãi cả chùa Soài So, nói.
Theo Trọng Ân (TTMT)
