Trong những năm qua, để cụ thể hóa việc triển khai thực hiện chính sách, pháp luật về di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh; Căn cứ Luật Di sản văn hóa năm 2001; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa năm 2009 và các văn bản hướng dẫn thi hành luật, UBND tỉnh Hòa Bình đã ban hành các văn bản chỉ đạo, thực hiện chính sách, pháp luật về di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Hòa Bình như: Quyết định 11/2017/QĐ-UBND, ngày 21/4/2017 quy định quản lý, bảo vệ và phát huy các giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh; Quyết định số 24/2021/QĐ-UBND, ngày16/7/2021 quy định quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh thay thế Quyết định 11/2017/QĐ-UBND; Quyết định 2571/QĐ-UBND, ngày 02/11/2022 phê duyệt danh mục kiểm kê di tích trên địa bàn tỉnh Hòa Bình năm 2022.
Các văn bản được ban hành đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất, đồng bộ, kịp thời, đầy đủ, khả thi; đảm bảo việc tuân thủ quy định về thẩm quyền ban hành. Trong quá trình thực hiện không có vấn đề phát sinh.
Tỉnh đã thực hiện có hiệu quả công tác chỉ đạo thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ trong lĩnh vực văn hóa; chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát triển sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; tham mưu ban hành các văn bản chỉ đạo triển khai thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ trong lĩnh vực văn hóa. Chỉ đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì, phối hợp thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm về di sản văn hóa đảm bảo đúng tiến độ, nội dung, tuân thủ đúng theo trình tự, thủ tục thẩm quyền quy định của pháp luật, kịp thời xử lý những vấn đề tồn tại, nâng cao hiệu lực trong công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực di sản văn hóa.
Năm 2022, tỉnh đã tiến hành kiểm kê di tích trên địa bàn toàn tỉnh, ban hành Quyết định số 2571/QĐ-UBND, ngày 02/11/2022 phê duyệt danh mục kiểm kê di tích trên địa bàn tỉnh Hòa Bình năm 2022, đưa 303 điểm di tích vào danh mục kiểm kê của tỉnh để bảo vệ và từng bước phát huy giá trị. Đã tiến hành lập hồ sơ trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng được 41 di tích, danh lam thắng cảnh cấp quốc gia; quyết định xếp hạng 63 di tích, danh lam thắng cảnh cấp tỉnh. Hiện nay, tỉnh Hòa Bình đang tiến hành lập hồ sơ trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, trình Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt đối với Di tích khảo cổ Hang xóm Trại và Mái đá Làng Vành tại huyện Lạc Sơn để bảo vệ và nghiên cứu phát huy di sản “Văn hóa Hòa Bình” tại tỉnh Hòa Bình.
Hoạt động bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích được triển khai thực hiện theo Luật Di sản văn hóa và các Nghị định, thông tư quy định về quy trình, thẩm quyền thực hiện tu bổ, tôn tạo, phục hồi di tích.
Về công tác khai thác và phát huy giá trị di tích, trong số các di tích, danh lam thắng cảnh của tỉnh có 60% di tích có các hoạt động phát huy được giá trị. Trong đó, có một số di tích thu hút được khách du lịch đến tham quan thường xuyên và số lượng đông, như: Quần thể danh lam thắng cảnh Chùa Tiên huyện Lạc Thủy; Di tích Đền Thác Bờ; Quần thể danh lam thắng cảnh Núi Đầu rồng huyện Cao Phong; Miếu thờ xóm Lũy gắn với Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tại xã Phong Phú, huyện Tân Lạc; Hang Xóm Trại và Mái Đá Làng Vành, huyện Lạc Sơn… thu hút được nhiều nhà nghiên cứu và học sinh, sinh viên đến nghiên cứu về khảo cổ.
Công tác quy hoạch khảo cổ, hoạt động khảo cổ đối với các di sản văn hóa các dân tộc, đặc biệt là các di chỉ khảo cổ về nền “Văn hóa Hòa Bình”, trong đó có di sản đã được xếp hạng và các công trình xây dựng đang được quan tâm đầu tư cho nghiên cứu và khai thác giá trị.
Về công tác kiểm kê, phân loại di sản văn hóa phi vật thể, tỉnh Hòa Bình đã thực hiện kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh năm 2015. Theo đó đã thống kê được 786 di sản văn hóa phi vật thể của 5 dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh. Hiện nay, công tác kiểm kê khoa học đối với các di sản văn hóa phi vật thể các dân tộc Hòa Bình tiếp tục được tiến hành thường xuyên và phân loại; ưu tiên kiểm kê khoa học đối với một số di sản văn hóa phi vật thể đang có nguy cơ mai một, đồng thời lựa chọn một số di sản tiêu biểu lập hồ sơ đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia để bảo tồn và phát huy.
Từ năm 2016 đến nay, tỉnh Hòa Bình đã lập hồ sơ trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được 04 Di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu, đó là: Nghệ thuật chiêng Mường, Mo Mường ở Hòa Bình, Lễ hội truyền thống Khai Hạ dân tộc Mường, Tri thức dân gian Lịch Đoi (lịch tre) dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình. Hiện nay, tỉnh Hòa Bình đang chủ trì thực hiện lập hồ sơ Di sản văn hóa Mo Mường đệ trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.
Bên cạnh đó, hàng năm, UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và các huyện, thành phố tổ chức các hoạt động truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể như: Truyền dạy hát dân ca, truyền dạy Mo Mường tại các Câu lạc bộ Mo Mường, truyền dạy nghệ thuật Chiêng Mường; hỗ trợ các nghệ nhân tham gia truyền dạy các nghề truyền thống như: nghề dệt, nghề làm rượu cần, nghề làm Lịch Đoi, nghề Mo, nghề làm nhạc cụ dân tộc… UBND tỉnh ban hành Quyết định số 2295/QĐ-UBND, ngày 08/9/2016 phê chuẩn Bộ chữ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình; chỉ đạo triển khai Đề án dạy và học Bộ chữ dân tộc Mường trên địa bàn toàn tỉnh; tái bản sách Mo Mường Hòa Bình năm 2019.
Thông qua việc ban hành kịp thời, đầy đủ hệ thống văn bản cùng sự chỉ đạo sát sao của tỉnh, công tác quản lý di sản văn hóa đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Đồng thời góp phần tuyên truyền rộng rãi đến mọi tầng lớp nhân dân trong tỉnh về tầm quan trọng của việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản trong đời sống hiện nay.
