Tôi tên là Trần Thị The, sinh ngày 17 tháng 7 năm 1958, nguyên quán tại thôn An Cường, xã Minh Tân, huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh. Hiện tôi có hộ khẩu thường trú ở thôn Tuần La, xã Trung Chính, huyện Lương Tài. Tôi tự hào là người giữ gìn di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là nghi lễ hầu đồng trong lĩnh vực thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, một truyền thống được UBND tỉnh Bắc Ninh công nhận và trao tặng danh hiệu.
Bắt đầu thực hành di sản từ năm 1993, tôi đã trải qua một hành trình đầy gian nan nhưng cũng không kém phần linh thiêng. Không may mắn như nhiều Thanh Đồng khác có người truyền dạy, tôi đã tự mình vượt qua khó khăn, trở ngại để học hỏi và duy trì việc mình đã ấp ủ. Niềm tin và đức tin vào việc Thánh, Mẫu đã là nguồn động viên lớn lao giúp tôi không ngừng nỗ lực.
Khi tôi lấy chồng và chuyển về thôn Tuần La vào năm 1987, tôi đã đối mặt với hoàn cảnh gia đình khó khăn. Chúng tôi quyết định ra ở riêng tại một nơi đồng không mông quạnh, nơi mà theo truyền thuyết là có ba mạch nước ngầm từ ba ngọn sông Thượng, Trung, Hạ hội tụ lại. Mặc dù nhiều người trong làng nói rằng không thể ở được tại đây, nhưng tôi và chồng tôi, với truyền thống gia đình cách mạng và ý chí quyết tâm, đã không ngần ngại khai phá nơi này. Chúng tôi đã thuê thuyền đổ đất, và dù ban đầu mọi nỗ lực dường như vô ích, nhưng với sự giúp đỡ của một cụ chở đò người Hải Dương, chúng tôi cuối cùng đã thành công. Tôi đã hứa rằng nơi này sẽ trở thành khu tâm linh, và giờ đây nó đã trở thành Điện Phúc Lộc Linh.
Tôi luôn tin tưởng vào sự chỉ bảo của Phật và Thánh, và Mẫu luôn độ trì cho tôi. Đức tin này đã giúp tôi vượt qua những thử thách khắc nghiệt như nhịn ăn 21 ngày, không ngủ, chỉ tụng kinh và uống nước mưa trong suốt 7 năm. Mặc dù gặp nhiều khó khăn như mất mùa, gia súc chết, cây trồng không kết trái, và thậm chí bị người khác hiểu lầm, tôi vẫn kiên định với con đường mình đã chọn. Tôi đã dùng tiền của gia đình để lễ bái, làm công đức, từ thiện, từ việc xây mộ tổ họ Trần đến việc cống hiến cho các đền đài khắp nơi.
Vào năm 1993, tôi chính thức xây dựng Điện, tự tay bốc Bát Hương để thờ Đức Thánh Trần, Mẫu Liễu Hạnh và các chân linh anh hùng liệt sĩ, cũng như gia tiên họ Trần, họ Đinh, và Bác Hồ. Điều này không chỉ là việc thực hành tín ngưỡng mà còn là cách tôi tri ân và gìn giữ truyền thống văn hóa của dân tộc.
Tôi là người có căn duyên với nghi lễ thờ Mẫu, và việc tiếp thu những giá trị truyền thống này đã trở thành một phần không thể tách rời trong cuộc sống của tôi. Với 27 giá đồng, mỗi giá đồng không chỉ là một nghi thức, mà còn là một câu chuyện về những vị anh hùng đã có công với quê hương và đất nước. Được hầu cái bóng của họ là một niềm vinh dự, và qua đó, tôi cũng có cơ hội quảng bá, giới thiệu những câu chuyện lịch sử, gốc tích và công lao của họ để các thế hệ sau có thể nhớ về cội nguồn của mình.
Dù ban đầu, khi mới bắt đầu hầu Thánh, hầu Mẫu, tôi đã phải đối mặt với sự hiểu lầm và đối xử không mấy thiện cảm từ một số người, nhưng niềm tin tuyệt đối vào con đường mình đã chọn đã giúp tôi vượt qua và góp phần vào việc duy trì Tín ngưỡng Thờ Mẫu. Mỗi tháng, tôi tổ chức 15 buổi hầu, không chỉ là nghi lễ mà còn là dịp để tuyên truyền, giáo dục cho các con nhang, đệ tử và nhân dân về nội dung và ý nghĩa của từng giá hầu, cũng như giá trị của Tín ngưỡng Thờ Mẫu.
Tôi cũng đã thành lập Câu lạc bộ Đại Đoàn Kết tại thôn Tuần La, với sự tham gia của 96 thành viên, và một câu lạc bộ hát Quan họ với 27 thành viên. Đã có hơn 800 học trò được tôi truyền dạy, bao gồm cả người cao tuổi, trung tuổi và lớp trẻ. Một số học trò tiêu biểu đã được tôi đào tạo và họ đã trở thành những người truyền bá di sản văn hóa này.
Năm 2015, tôi đã xin ý kiến từ cấp ủy và chính quyền địa phương để thành lập Câu lạc bộ Đại Đoàn Kết, nhằm nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho người dân, đặc biệt là chị em phụ nữ. Tôi đã sáng tác và truyền dạy những bài ca, tiếng hát ca ngợi quê hương, đất nước, Đảng và Bác Hồ. Vào tháng 12/2020, tôi đã mở lớp học dân ca Quan họ Bắc Ninh và thành lập Câu lạc bộ hát văn, hát chầu văn với 27 thành viên, góp phần xây dựng mối đại đoàn kết giữa Đảng, chính quyền và nhân dân.
Điện Phúc Lộc Linh của tôi tại thôn Tuần La đã trở thành một bảo tàng sống, nơi cung cấp tư liệu quý báu cho công tác sưu tầm, nghiên cứu và lưu giữ về di sản văn hóa phi vật thể. Nơi đây không chỉ là trung tâm thực hành diễn xướng Thờ Mẫu tam, tứ phủ của người Việt, mà còn là nơi tổ chức các sự kiện văn hóa, văn nghệ, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho cộng đồng.
Tôi tin rằng, việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu không chỉ là việc giữ gìn truyền thống văn hóa lâu đời của Bắc Ninh mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc kết nối cộng đồng, giáo dục thế hệ trẻ và gìn giữ những giá trị tinh thần của dân tộc trong xã hội hiện đại. Đây là một phần không thể thiếu trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của tỉnh, đồng thời cũng là cách chúng ta tri ân những vị anh hùng đã có công với quê hương và đất nước.
Trong những năm qua, tôi đã có vinh dự tham gia vào nhiều nghi lễ truyền thống quan trọng, như Lễ Vinh quy bái Tổ tại Đền Hùng để tưởng nhớ công lao của các Vua Hùng, hay Giá hầu tiến đàn Lục bộ nhà Trần tại Đền Kiếp Bạc để cầu nguyện cho quốc thái dân an. Những sự kiện này không chỉ là cơ hội để thực hành tín ngưỡng mà còn là dịp để tôn vinh và gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc.
Tuy nhiên, tôi cũng nhận thấy rằng, trong thời gian gần đây, việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu đang đối mặt với những biến tướng nghiêm trọng. Một số người đã lợi dụng sự tự do tín ngưỡng để thực hành mà không hiểu rõ bản chất và giá trị của nó. Điều này dẫn đến việc mất đi sự linh thiêng và chân thực của tín ngưỡng.
Để khắc phục tình trạng này và phát huy giá trị của Tín ngưỡng Thờ Mẫu, cần áp dụng những biện pháp cụ thể:
- Cung hát văn cần được thực hiện một cách trang nghiêm, không thêm bớt, để đảm bảo tính chính xác và truyền thống.
- Những người thực hành cần phải có kiến thức và sự hiểu biết sâu sắc về tín ngưỡng, không chỉ là việc hầu đồng vì mục đích vật chất
- Các chủ nhang, đồng Đền, và đồng Điện cần có trách nhiệm rõ ràng và phải tuân theo những quy tắc đã được thiết lập, để đảm bảo cho mọi nghi lễ đều được thực hiện một cách chính xác và linh thiêng.
Về việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trên sân khấu, tôi nghĩ rằng chúng ta không nên thực hiện điều này vì nó có thể làm mất đi sự linh thiêng và ý nghĩa sâu sắc của nghi lễ. Thay vào đó, chúng ta có thể quảng bá tín ngưỡng thông qua việc ghi hình và phát sóng các nghi lễ, hoặc tổ chức tại những không gian thiêng liêng như các Chùa Việt Nam ở nước ngoài. Điều này sẽ giúp lan tỏa giá trị của tín ngưỡng mà vẫn giữ được sự trang nghiêm và linh thiêng của nó.
Tôi tin tưởng rằng, bằng cách này, chúng ta có thể bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc, đồng thời giáo dục thế hệ trẻ và lan tỏa giá trị tinh thần của Tín ngưỡng Thờ Mẫu trong xã hội hiện đại. Đây là trách nhiệm và niềm tự hào của chúng ta đối với việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa của tổ tiên.
