Từ năm 1883 đến năm 1894, suốt 11 năm trong ngôi nhà tranh ba gian, bà con Hoàng Trù đã chứng kiến hình ảnh rất quen thuộc, đầm ấm, thi vị của đôi vợ chồng trẻ: “chàng miệt mài kinh sử, thiếp canh cửi đưa thoi”. Ban ngày, bà một nắng hai sương chăm lo việc đồng áng, đêm đến lo cơm nước cho chồng con, tối khuya vẫn ngồi dệt vải, chị em cùng cảnh có hỏi, bà nói: gắng thức cho chồng học tập mong có kết quả cao hơn, vừa lại có thêm thu nhập cho gia đình.
Đậu Cử nhân, ông Sắc vào Huế dự kỳ thi Hội nhưng kỳ thi lần đầu ông không đỗ. Ông về bàn với vợ việc theo ông vào kinh thành giúp ông ăn học. Là người phụ nữ nông thôn chưa một lần đi xa, nhưng tầm nhìn của bà đã vượt qua lũy tre làng để đến với kinh thành hoa lệ, bởi nơi đó hội tụ đủ các điều kiện cho chồng được theo học, các con được trưởng thành.
Ở bà, không chỉ là sự bao dung, vị tha mà còn có sự mạnh mẽ, quyết đoán của một người vợ, người mẹ. Mảnh đất kinh thành xa lạ, ruộng vườn không có, cuộc sống của gia đình bộn bề những lo toan, khó khăn chồng chất, bà Hoàng Thị Loan tiếp tục chọn nghề dệt vải để kiếm kế sinh nhai. Bà phải lao động cật lực mới có thể cạnh tranh được với nghề dệt rất điêu luyện của mảnh đất cố đô.
Năm 1900, bà sinh người con thứ tư là Nguyễn Sinh Xin trong cảnh ngộ túng thiếu, chồng và con trai cả (Nguyễn Sinh Khiêm) đang vắng nhà. Do lao động quá sức nên bà Hoàng Thị Loan đã lâm bệnh nặng và đột ngột qua đời vào trưa ngày 22 tháng chạp năm Canh Tý (10/2/1901), chỉ còn 8 ngày nữa là kết thúc năm cũ (Canh Tý), đón chào năm mới (Tân Sửu). Năm đó, bà bước sang tuổi 33.
Bằng vốn hiểu biết văn hóa dân gian phong phú cùng những câu hò, điệu ví, và qua những lời ru ngọt ngào, chứa chan tình cảm, bà đã truyền tới các con tình yêu quê hương đất nước, tâm hồn rộng mở, tấm lòng nhân ái bao la. Chính trái tim nhân hậu, sự cần cù, chịu thương chịu khó, đức hi sinh cao cả ở bà đã có tầm ảnh hưởng lớn đến đạo đức, phong cách của Nguyễn Tất Thành, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.
Cuộc đời bà Hoàng Thị Loan là tấm gương sáng về phẩm chất giản dị, khiêm tốn, đức hy sinh to lớn, lòng nhân ái bao dung. Nếp sống giản dị, thanh cao, yêu lao động được phản ánh rất rõ trong trong cuộc đời của các con bà sau này và nổi bật nhất là ở Bác Hồ kính yêu. Các thế hệ người Việt Nam sẽ mãi mãi biết ơn người mẹ vĩ đại Hoàng Thị Loan - người đã có công sinh thành và nuôi dưỡng cho dân tộc Việt Nam những người con yêu nước, đặc biệt là Anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất Hồ Chí Minh.
Tưởng niệm 122 năm Ngày mất của bà Hoàng Thị Loan (1901 - 2023) là dịp để mọi người dân Việt Nam thể hiện lòng tri ân và biết ơn sâu sắc đối với thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam.
