Chủ tịch UBND huyện Nghi Xuân Lê Anh Dũng cho biết, các hoạt động kỷ niệm 245 năm ngày sinh và tưởng niệm 165 năm ngày mất Uy viễn tướng công Nguyễn Công Trứ là dịp tri ân công lao to lớn của ông và các bậc tiền nhân đối với quê hương, đất nước. Những bài học về đạo làm quan “thanh, cần, thận, trực”, những sáng tạo và tư duy về xây dựng kinh tế, cách tân xã hội mà ông để lại cho hậu thế đến nay vẫn còn giá trị và sẽ trường tồn cùng quê hương, dân tộc. Đây cũng là dịp mở rộng giao lưu văn hóa, quảng bá các giá trị văn hóa của huyện Nghi Xuân với bạn bè trong nước và quốc tế, tạo môi trường thuận lợi xây dựng và phát triển văn hóa gắn với hành trình di sản Nghi Xuân.
Nguyễn Công Trứ (1778 - 1858), quê ở làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Ông thi hương đỗ Giải nguyên, làm quan được thăng Hữu Tham tri bộ Hình, sang chức Dinh điền sứ, được bổ chức Bố chánh sứ Hải Dương, rồi giữ chức Tổng đốc tỉnh Hải Yên, sau được thăng Phủ doãn phủ Thừa Thiên. Lớn lên trong một xã hội đầy biến động, ông đã sớm nuôi chí lớn, quyết tâm đem sức lực, trí tuệ và nhiệt huyết dâng hiến cho đất nước, cho nhân dân với khát vọng “Đã mang tiếng ở trong trời đất/Phải có danh gì với núi sông”.
Trong suốt cuộc đời với gần 30 năm làm quan, ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trên nhiều lĩnh vực chính trị, quân sự, kinh tế và văn hóa nghệ thuật. Thấu hiểu nỗi thống khổ của nhân dân, những hậu quả lâu dài của thời hậu chiến, đồng thời nhận thấy tiềm năng to lớn của vùng duyên hải Bắc Bộ, ông đã đề nghị triều đình cho phép được tập hợp cư dân khai khẩn các vùng đất hoang hóa. Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ với tài năng, tâm huyết của mình tổ chức nhân dân đắp đê lấn biển, khai hoang lập ấp, biến vùng đất vốn ngập mặn, nghèo đói, lập nên các huyện Kim Sơn - Ninh Bình, Tiền Hải - Thái Bình và nhiều làng xã ở Nam Định, Hưng Yên, Hải Dương, Quảng Ninh trù phú như bây giờ.
Là nhà nho tài tử, tên tuổi của Nguyễn Công Trứ còn lưu danh hậu thế bằng tài văn chương đặc sắc, giàu trí nhân văn dân tộc. Ông cũng chính là người đóng góp rất lớn trong việc đưa các làn điệu ca trù của các giáo phường Cổ Đạm, huyện Nghi Xuân đến với chốn cung đình và được lưu truyền trong cả nước.
Là người văn võ toàn tài, Nguyễn Công Trứ không chỉ tinh thông thao lược mà còn thấm nhuần đạo làm tướng. Ông xông pha trên mọi chiến trường, đánh dẹp từ Bắc chí Nam vì mục đích bảo quốc, an dân. Những năm cuối đời khi lưu quan về quê nhà, nghe tin thực dân Pháp đổ bộ xâm lược nước ta ở Đà Nẵng, tuy đã 80 tuổi ông vẫn dâng sớ lên vua tha thiết xin được ra trận nhưng chưa kịp thực hiện thì ngày 14 tháng 11 năm đó ông đã qua đời.
