Khi mưa ngâu rả rích trên những cánh đồng, lũ bắt đầu dâng thì cũng bắt đầu mùa cá linh. Cá từ thượng nguồn sông Tiền, sông Hậu lên đồng để đẻ. Cá linh lúc này nhỏ bằng mút đũa, gọi là cá linh non. Cá linh thuộc dòng dõi cá trắng, thân nhỏ, vảy nhuyễn và mềm. Cá còn non ngọt thịt, hầu như không có xương, béo. Món ăn làm từ cá linh rất phong phú, đậm đà hương vị miền Tây có thể chế biến thành nhiều món ngon độc đáo.
Trong dân gian có câu:
Nước không chân sao kêu nước đứng.
Con cá không thờ sao gọi cá linh.
Người Khmer gọi cá linh là trêy - lênh, có lẽ vào cuối thế kỷ 18, tên loài cá này chưa “khai sinh”. Có một câu chuyện kể thời vua Gia Long khi bôn tẩu ở vùng đầu nguồn sông Hậu, có đàn cá nhỏ bay, phóng vào thuyền, vua cho là điềm gở “chim sa cá lụy” nên ra lệnh đổi hướng, nhờ vậy đã thoát bẫy mai phục của quân Tây Sơn. Để tỏ lòng tri ân một loài cá đã cứu giúp mình, Nguyễn Ánh liền đặt tên cho chúng là “Cá Linh”.
Mùa cá linh cũng là mùa điên điển nở rộ nên món cá linh nấu bông điên điển luôn là món ngon được nhiều bà nội trợ miền Tây nấu đãi cả nhà bởi món ăn này chế biến đơn giản mà lại ngon miệng. Chỉ cần chọn một mớ cá linh tươi (cá càng tươi vị càng ngọt, thơm), làm sạch, để ráo rồi cho vào nồi nước me sôi, chờ cá chín thì tắt bếp và cho bông điên điển (đã rửa sạch) vào, khuấy đều. Cá linh nấu lạt cùng bông điên điển chấm nước mắm là một món ngon làm say lòng thực khách. Gắp một đũa gồm cá và bông điên điển rồi chấm nước mắm, từ từ thưởng thức hương vị béo ngọt của cá, thơm ngon, giòn của bông điên điển, chua nhẹ của me quyện với vị đậm đà của nước mắm khiến món ăn dân dã này thật ngon, đậm hương đồng cỏ nội.
Cá linh kho mía cũng là một món ngon đặc sản của miền Tây sông nước. Cá linh làm sạch, ướp muối, mì chính (bột ngọt), tiêu, ớt, hành băm, dầu phộng khoảng mười phút cho cá thấm gia vị. Lót một lớp mía (đã chẻ vỏ và cắt khúc) dưới đáy nồi, cho cá linh lên trên mía, đổ nước dừa xiêm vào xâm xấp cá rồi kho. Để lửa liu riu khoảng mười phút cho vị ngọt của cá, mía và nước dừa quyện lẫn vào nhau, tỏa hương thơm ngát. Món cá linh kho mía ăn kèm chuối chát và khế mới đúng điệu. Tất cả những hương vị thơm ngon, ngọt, béo, chua, cay, chát quyện lẫn vào nhau tạo nên một món ăn rất đặc trưng, không thể lẫn vào đâu được và chỉ có duy nhất tại vùng sông nước miền Tây mà thôi.
Ngoài ra cá linh còn được chế biến thành nhiều món ngon khác như cá linh kho rim, cá linh kho bứa, chả cá linh, lẩu cá linh… món nào cũng thơm, ngon và để lại nhiều ấn tượng khó phai trong lòng du khách khi đến với miền Tây mùa nước nổi. Nhắc đến cá linh người ta cũng không thể không nhắc đến loại hoa cũng gắn liền với mùa nước nổi, loài hoa nở vàng khoe sắc khắp cả mé sông, đầm lầy, ruộng nước. Hoa cho hương vị rất đặc biệt, giòn, thơm, bùi, béo lại nồng đượm hương, mang “hương đồng cỏ nội” được người dân Nam Bộ chế biến thành nhiều món ăn đặc sản bổ dưỡng.
Điên điển trên bờ ruộng trổ hoa
Vàng soi đáy nước tóc buông xòa
Chàng trai ve vãn: “Chờ em nhé!”
Lố dạng trời hồng, anh sẽ qua...
Điên điển là loại cây thân thảo, thân xốp, nhẹ, có khả năng vươn lên theo con nước, mọc hoang ở ven các bờ ruộng, bờ kênh nước ngọt. Đây là loài cây đặc trưng của miền Tây, chỉ xuất hiện vào mùa nước nổi, lại mỏng manh, chóng tàn, khó mang đi xa. Bông điên điển mọc thành chùm, màu vàng nõn nà, hao hao hoa so đũa nhưng nhỏ hơn nhiều lần, mùi hăng hăng. Ngày trước, bông điên điển là món độn để bà con nông dân nấu cháo cầm hơi qua những ngày giáp hạt. Ngày nay, với những người nghèo, bông điên điển giúp họ có thêm thu nhập trong những ngày nước ngập mênh mông. Bông điên điển là món dân dã, có thể ăn sống, luộc, nấu canh chua, đổ bánh xèo, xào tép, trộn gỏi… mà món nào cũng ngon. Bông điên điển đem về, chỉ mất công tuốt nhẹ để tách rời từng bông đem rửa sạch là đã có món rau sống ăn kèm với cá kho, mắm kho…
Nhưng món ăn phổ biến, dễ ăn nhất là canh chua bông điên điển với cá linh. Cá linh chọn những con vừa phải còn tươi ngon, về rửa sạch, để ráo. Bạn cũng không nên chà cá linh mạnh tay quá vì sẽ làm cá nát ra và ruột cá sẽ bị dập gây đắng không ngon. Khi mua bông điên điển các bạn chú ý chọn bông phải cón tươi ngon, không quá dập, tránh những bông có sâu. Mua về, các bạn rửa sạch rồi để ráo.
Cho nồi lên bếp, cho vào 1 muỗng dầu ăn, cho tỏi băm nhuyễn vào phi thơm, sau đó cho nước lọc vào. Nước sôi cho cơm mẻ vào hoặc me, nêm vào đó 1 muỗng hạt nêm, 1 muỗng cà phê muối, 2 muỗng đường, 1 muỗng cà phê bột ngọt. Nếm khi nào bạn cảm thấy vừa ăn là được. Vì cá linh rất nhanh chín nên khi cho cá vào đợi nước sôi trở lại thì cho bông điên điển và hành lá cắt khúc vào. Cho thêm ngò gai, rau om vào là có thể tắt bếp. Nêm vào canh 1 muỗng nước mắm ngon cho thêm đậm đà. Cái ngon độc đáo của món ăn này là nhờ vị chua chua, thơm thơm kèm thêm hương vị từ bông điên điển. Ăn kèm với món có thể là bún tươi hoặc cơm nóng, không thể thiếu một ít nước mắm ngon và ớt để chấm.
Ai đã một lần đến miền Tây trong mùa nước nổi sẽ có thể cảm nhận được hương vị tinh túy từ những món ăn mang đậm chất “hương đồng cỏ nội” này. Món ăn sẽ giúp bạn cảm nhận trọn vẹn cái hương vị tinh túy của những đặc sản miền sông nước Tây Nam bộ để cảm được câu hát “Ăn bông điển điển, nghiêng mình nhớ đất quê…”.
