Lễ hội Gióng nhằm tưởng nhớ và tri ân Đức Thánh Gióng - người đã có công dẹp giặc cứu nước thời Hùng Vương thứ 6 và trở thành tứ bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Đây là nét đẹp văn hóa, thể hiện đạo lí "Uống nước nhớ nguồn" và ôn lại truyền thống lịch sử, giáo dục thế hệ trẻ lòng yêu quê hương đất nước, ý thức trách nhiệm trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa lịch sử mà cha ông đã để lại.
Hội Gióng Phù Đổng có sức hấp dẫn trong việc hoàn thiện nhân cách con người, dân gian từng ghi nhận bằng câu ca dao: “Ai ơi mùng chín tháng tư. Không đi Hội gióng cũng hư mất người”.
Lễ hội cũng là dịp để tôn vinh, quảng bá và giới thiệu Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO công nhận và di tích cấp quốc gia đặc biệt đến nhân dân và bạn bè trong và ngoài nước.
Hội Gióng ở đền Phù Đổng gắn với truyền thuyết về một cậu bé được mẹ sinh ra một cách kỳ lạ ở làng Phù Đổng. Khôi ngô, tuấn tú nhưng lên 3 mà vẫn chưa biết nói, biết cười, suốt ngày cậu chỉ nằm trong thúng treo trên gióng tre, vì thế được đặt tên là Gióng. Vậy mà khi nghe thấy lời kêu gọi của nhà Vua tìm người tài giỏi đánh giặc ngoại xâm, Gióng bỗng lớn nhanh như thổi, rồi xung phong ra trận cứu nước, cứu dân. Sau khi dẹp tan quân giặc, ngài về núi Sóc rồi cưỡi ngựa bay lên trời.
Từ đó, ngài Gióng được thiêng hóa thành một vị Thánh bất tử bảo hộ mùa màng, hòa bình cho đất nước, thịnh vượng cho muôn dân. Tưởng nhớ công ơn của ngài, người dân lập đền, thờ phụng và mở hội hằng năm với tên gọi là Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc (Sóc Sơn). Đây là một trong những lễ hội lớn nhất vùng châu thổ Bắc Bộ, tổ chức theo một nghi thức được quy định chặt chẽ, chuẩn bị hết sức công phu, với sự tham gia đông đảo của dân làng quanh khu vực.
Để tổ chức Hội Gióng ở đền Phù Đổng, những gia đình có vinh dự được chọn người đóng những vai quan trọng như các vai Ông Hiệu (Hiệu cờ, Hiệu trống, Hiệu chiêng, Hiệu Trung quân, Hiệu Tiểu cổ), vai cô Tướng hay các phường Áo đen, phường Áo đỏ ... Tùy theo vai vế, khả năng kinh tế mà chuẩn bị những điều kiện vật chất và người được chọn vai sinh hoạt kiêng cữ từ hàng tháng trước ngày Lễ hội.
Để biểu đạt những ý tưởng và triết lý dân gian, Hội Gióng Phù Đổng có dàn vai diễn hết sức phong phú và độc đáo. Hội Gióng như là một kịch trường dân gian rộng lớn với hàng trăm vai diễn tiến hành theo một kịch bản đã được chuẩn hoá. "Rước khám đường" là trinh sát giặc; "Rước nước" là để tôi luyện khí giới trước khi xuất quân; "Rước Đống Đàm" là đi đàm phán kêu gọi hoà bình; Rước Trận Soi Bia" là mô phỏng cách điệu trận đánh ác liệt. Trong trận này, roi sắt gãy, ông Gióng phải dùng tre đằng ngà,một vũ khí tượng trưng sức mạnh nội lực của dân tộc. Với chiến thắng huy hoàng của Ông Gióng, "Trận Soi Bia" là hiếc bia soi muôn đời đối với những kẻ nào muốn nhòm ngó đất nước.
Vào chính hội, dân làng tổ chức nhiều nghi lễ như tế Thánh, lễ rước nước lau rửa tự khí từ giếng đền Mẫu, lễ rước cờ “lệnh” từ đền Mẫu lên đền Thượng, tiếp đến là lễ khám đường, lễ duyệt tướng … Ngày chính hội mùng 9 tháng 4, Hội Gióng diễn ra trang trọng, linh thiêng và náo nhiệt nhất là 2 trận đánh.
Trận thứ nhất: đánh cờ ở Đống Đàm (khu đất ven hồ sen đầu làng Đổng Viên, cách đền Thượng chừng 2 km) và trận thứ hai: đánh cờ ở Soi Bia.
Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc (huyện Sóc Sơn) đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào tháng 11 năm 2010.
Giá trị nổi bật toàn cầu ở hội Gióng chính là một hiện tượng văn hóa được bảo lưu, trao truyền khá liên tục và toàn vẹn qua nhiều thế hệ. Mặc dù ở gần trung tâm thủ đô và đời sống cộng đồng trải qua nhiều biến động do chiến tranh, do sự xâm nhập và tiếp biến văn hóa, hội Gióng vẫn tồn tại một cách độc lập và bền vững, không bị nhà nước hóa, thương mại hóa.
Hội Gióng 2015 đền Phù Đổng chính thức bắt đầu, kéo dài trong 3 ngày 24, 25, 26/5.
Lễ hội Gióng 2015 còn có nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ tiêu biểu như hát tuồng, tổ tôm điếm, Cờ tướng, trò chơi dân gian, hát quan họ, bắn pháo bông, hát chèo, hát cải lương, tổ chức giải vật dân tộc…
