Sách “Xin chữ” in đẹp, trông khá bắt mắt và hài hoà, được bố cục có bốn phần chính và phần Phụ lục, gồm: Vươn tới những giá trị chân -thiện - mỹ; Hà Nội trong tôi; Sống trong lòng người; Những khoảnh khắc của cuộc đời, và Mở một cuốn sách thấy một con người.
Lưu bút của tác giả Phạm Quang Nghị "Thân tặng Vũ Xuân Bân và gia đinh" đề ngày 18/9/2018.
Tôi liền tra trên Google đã có 8 bài viết giới thiệu về sách ‘Xin chữ”. Mỗi tác giả bài viết có cái nhìn khá sâu sắc về nội dung tác phẩm và tác giả cuốn sách “Xin chữ”. Đối với Phạm Quang Nghị, đây không phải là quyển sách đầu tiên mà là quyển sách thứ 6 ra mắt bạn đọc.
Đọc đến trang cuối, gấp cuốn sách “Xin chữ”, điều đầu tiên cảm nhận được Phạm Quang Nghị là người rất nghị lực, từng trải gian lao, thuộc thế hệ Nguyên Văn Thạc, Đặng Thuỳ Trâm “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, góp phần giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Tuy trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt, gian khổ, vất vả nhưng Phạm Quang Nghị được học tập, đào tạo bài bản, có học vị Tiến sĩ ở nước ngoài, gặp nhiều may mắn, thành đạt về cung “quan lộ”.
Tác giả Phạm Quang Nghị, nguyên Uỷ viên Trung ương Đảng các khoá VIII, IX, X, XI, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị các khóa X và XI, Nguyên Bí thư Thành ủy Hà Nội khóa XIV - XV và nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VH, TT&DL), nguyên Phó trưởng ban thường trực Ban Tư tưởng và Văn hoá Trung ương (này là Ban Tuyên giáo Trung ương), nguyên Bí thư Tỉnh uỷ Hà Nam, đã có trên 30 năm liên tục làm công tác chỉ đạo và quản lý trong các lĩnh vực tư tưởng và văn hóa.
Qua gần 100 bài viết trong cuốn sách “Xin chữ” cho thấy, tác giả Phạm Quang Nghị không chỉ là một vị lãnh đạo sâu sát cơ sở mà còn là nhà lý luận, một nhà báo sắc sảo với những bài viết toát lên cái chất văn hóa sâu sắc. Đồng thời tác giả khắc hoạ bức tranh đa sắc màu nhiều chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta trong công cuộc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, được triển khai trong cuộc sống, và cũng là những vấn đề thời sự nóng thường xuyên được xã hội quan tâm.
Như tác giả đã tự bạch: Những bài viết trong tập sách “Xin chữ” chính là những gì đã trải nghiệm, đã gắn bó, đã nhìn thấy, nghe thấy, thậm chí là những “va đập” không thể quên trong quá trình gần nửa thế kỷ công tác từ khi rời giảng đường đại học vào chiến trường miền Đông Nam Bộ “gian lao mà anh dũng” cho đến khi nghỉ hưu.
Bìa sách "Xin chữ" và chữ của Nhà Thư pháp Nhật Bản.
Tại sao tác giả Phạm Quang Nghị lại lấy tít bài viết “Xin chữ” đặt tên cho cuốn sách? Theo Nhà thơ Bằng Việt trong bài viết “Xin chữ” - Từ tâm nguyện đến hành động”, là bài đầu tiên của cuốn sách, đánh giá bài viết này là “hòn đá thử vàng cho mọi bài viết trong tập sách, đồng thời cũng minh chứng đậm nét cho phẩm cách và tư thế sống của tác giả, qua bao thử thách, thăng trầm, dù bất cứ nơi đâu và lúc nào, để mình vẫn được là mình”.
Tác giả viết bài “Xin chữ” đề ngày 8/5/2017 khi đã nghỉ hưu được hơn một năm, nhắc lại câu chuyện cách nay tròn 15 năm, lúc đó đang giữ cương vị Bộ trưởng Bộ Văn hóa và Thông tin (nay là Bộ VH, TT&DL). Có bài viết giới thiệu về cuốn sách “Xin chữ” đã đặt câu hỏi: “Có điều gì đó thôi thúc buộc tác giả (Phạm Quang Nghị) phải viết ra chăng?”. Hình như, “Sau mười năm, lại được đi bộ trong công viên (Thống Nhất)” (10 năm làm Bí thư Thành uỷ Hà Nội), ông tự thấy đã đến lúc “công bố” rằng, “quan nhất thời, vạn đại chính là dân”, như “bản tổng kết” thời gian tác giả ở nơi “quan trường”.
Tác giả viết bài “Xin chữ” đề ngày 8/5/2017 khi đã nghỉ hưu được hơn một năm, nhắc lại câu chuyện cách nay tròn 15 năm, lúc đó đang giữ cương vị Bộ trưởng Bộ Văn hóa và Thông tin (nay là Bộ VH, TT&DL). Có bài viết giới thiệu về cuốn sách “Xin chữ” đã đặt câu hỏi: “Có điều gì đó thôi thúc buộc tác giả (Phạm Quang Nghị) phải viết ra chăng?”. Hình như, “Sau mười năm, lại được đi bộ trong công viên (Thống Nhất)” (10 năm làm Bí thư Thành uỷ Hà Nội), ông tự thấy đã đến lúc “công bố” rằng, “quan nhất thời, vạn đại chính là dân”, như “bản tổng kết” thời gian tác giả ở nơi “quan trường”.
Chữ của cụ Nguyễn Văn Bách tặng Phạm Quang Nghị
Chữ mà Phạm Quang Nghị xin không chỉ của Nhà thư pháp hàng đầu của Nhật Bản khi thăm Việt Nam mà còn "Xin chữ" của Nhà thư pháp hàng đầu Việt Nam là cụ Nguyễn Văn Bách, tự là Long Thành lão nhân, một danh y, một nhà nho uyên thâm, là những chữ “Quang - Minh - Chính - Đại”. Chính tác giả Phạm Quang Nghị đã tự bộc bạch: “Những chữ ấy đối với tôi từ lâu tôi coi như tôn chỉ, mục đích, phương châm xử thế trong cuộc sống, nhất là ở chốn công đường”. Cũng chính những chữ ấy tác giả cố gắng học làm người “đi thẳng, đứng thẳng, ngồi thẳng và nói thẳng”. Và như tác giả nghiệm thấy, “không hiếm khi biết rõ thẳng là dại, thẳng là thiệt, thẳng là thiểu số, thẳng là trái ý cấp trên, thẳng là phải đối đầu, thẳng là mất phiếu… nhưng với cái bản ngã, cái trí, cái tâm, cái đức của một con người chính trực thì phải chọn cái sự minh bạch, ngay ngắn, đúng đắn. Tác giả Phạm Quang Nghị cho rằng, “từ lâu đấy là lời tuyên thệ với cuộc sống”, là “kim chỉ nam” cho mọi hoạt động, “là lời giáo huấn hết sức cô đọng và quan trọng. Trên cơ sở đó, tác giả cũng tự rút ra bài học: “Chiến thắng bản thân là điều khó nhất”.
Có lẽ phần thứ hai trong cuốn sách “Xin chữ” - “Hà Nội trong tôi” - là những bài viết tâm huyết đã phản ánh những sự việc cụ thể ở Hà Nội và cảm nghĩ của tác giả chủ yếu trong thời gian tác giả đảm nhiệm trọng trách đứng đầu nơi đây như về việc đốn hạ và trồng mới cây xanh thành phố, nạn ùn tắc giao thông, quy hoạch đô thị, biển quảng cáo phản cảm tràn lan mà chưa ai xử lý, Đàn Xã Tắc, cây cầu vượt và văn hóa tranh luận, ngẫm về câu nói “Hà Nội không vội được đâu”, “Muốn nhanh thì phải từ từ”, dường như đó là sản phẩm có phần tất yếu gắn liền với đặc điểm, bối cảnh của Thủ đô… Hoặc loạt bài: “Tự hào thay Thăng Long - Hà Nội”, "Mở rộng Hà Nội - tầm nhìn trăm năm; Vì Hà Nội, cho Hà Nội để Hà Nội cất cánh tới tương lai”, “Bình tĩnh lắng nghe”, “Bảo tồn và phát triển”, “Hãy là tinh hoa đích thực”… đã có thể hiện trăn trở, sự “lao tâm khổ tứ”, mong ước, khát khao cháy bỏng: “Trong khó khăn, thách thức, những giá trị văn hiến truyền thống hàng nghìn năm của Thăng Long - Hà Nội lại bừng lên ngọn lửa động lực cho Thủ đô trong thời kì phát triển mới”.
Lắng đọng hơn cả trong “Xin chữ” là phần thứ tư – “Những khoảnh khắc cuộc đời” gồm 18 bài là những suy tư của tác giả về người thân, nhất là bài “Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”. Tác giả mô tả tiễn biệt thân mẫu trong tiếng nấc nghẹn ngào, thật xúc động, là người con rất có hiếu đối với bố mẹ. Không những vậy, tác giả còn rất nặng lòng với quê hương qua bài “Làng tôi”- Làng Yên Hoành, xã Định Tân, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hoá, được đất trời ban tặng, có núi, có sông, có những cánh đồng, có những bến sông lung linh sóng nước, trước đây có ngôi đình cột bằng gỗ lim, to một vòng tay người ôm không xuể… Đặc biệt trong bài “Niềm vui giản dị” viết tháng 6/2016 (sau khi nghỉ hưu) với những hồi ức: “Nói sao hết tình yêu của tôi đối với dòng sông Mã quê nhà. Từ lúc tôi là đứa trẻ lên ba, được theo người lớn ra tắm, vẫy vùng ngoài sông đến nay dòng sông đã có biết bao thay đổi…Con sông ngày xưa nuôi dưỡng tâm hồn tuổi thơ tôi không chỉ bằng ca dao, tục ngữ, mà con bằng chính sự mát rượi của dòng nước”. Rồi tác giả trăn trở “Bây giờ giữa trưa hè tôi không thấy lũ trẻ con bơi lội trên sông. Và hầu như quanh năm không còn nghe những câu hò sông Mã. Những “dô tá dô tà”, “ới khoan, hò khoan…” của những người đi đò dọc bây giờ ai đó muốn nghe phải mở băng nhạc mới có. Và sự lở, bồi của dòng sông chốc chốc lại đổi thay”... Những nhớ nhung, hoài niệm, tình yêu quê hương trong “Xin chữ” của tác giả Phạm Quang Nghị, đúng như Nhà thơ Đỗ Trung Quân đã khái quát:
“Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một Mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ
Sẽ không lớn nổi thành người”.
Theo Nhà thơ Bằng Việt, “Xin chữ” của tác giả Phạm Quang Nghị tuy không phải là tác phẩm văn chương nhưng tràn đầy chất văn học". Tác giả đã trích dẫn khá nhiều câu, nhiều dòng nổi tiếng của các danh nhân, học giả trong và ngoài nước, đã dẫn thơ của Trần Nhân Tông, Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Chí Minh, Tố Hữu, Xuân Diệu, Việt Phương… Vì thế, các bài viết trong cuốn sách “Xin chữ” trở nên mềm mại, cuốn hút người đọc.
Thăm đồng môn - đồng hương Phạm Quang Nghị (bên phải) tại tư gia sáng 17/9/2018.
Phạm Quang Nghị (bên phải) đến thăm Vũ Xuân Bân khi mới ở Bắc vào, tháng 7/1973, tại TTXGP ở R (Rừng Tây Ninh giáp biên giới Campuchia - cách nay 45 năm - do Nghị còn lưu giữ được).
Về nghỉ hưu có thời gian nghỉ ngơi để suy ngẫm, chiêm nghiệm cuộc đời, sức viết của Phạm Quang Nghị như đang trỗi dậy. Sau cuốn “Xin chữ”, hình như tác giả Phạm Quang Nghị đang “thai nghén”, tập hợp tư liệu để viết cuốn sách thứ 7 đề cập đến một thời gian lao, một thời hoà bình xây dựng và bảo vệ đất nước, với những hồi ức, kỷ niệm đẹp, trong đó có những lần đến thăm bạn hữu ở Ban biên tập tin Thông tấn xã Giải phóng (B7/3) và có lần chúng tôi đến thăm Nghị ở Báo văn nghệ Giải phóng (B2) đóng tại R (căn cứ Trung ương cục miền Nam - vùng biên giới Tây Ninh giáp với Campuchia). Điều đáng quý, lúc còn đi học cũng như trong lúc gian lao kháng chiến, rồi trở thành quan chức cấp cao, đến khi trở về "làm dân vạn đại", Phạm Quang Nghị luôn chân thành, quý trọng, tri âm, tri kỷ với bạn bè, nhất là bạn học từ thuở hàn vi để vươn tới những giá trị Chân - Thiện- Mỹ. Hy vọng sẽ sớm được đọc cuốn sách sáng giá tiếp theo của tác giả Phạm Quang Nghị.
Phạm Quang Nghị đạp xe đi trước và Vũ Xuân Bân đạp xe đi sau tại trảng Cố Vấn khu vực gần biên giới Tây Ninh - Campuchia cuối năm 1973, cách nay 45 năm (ảnh do Phạm Quang Nghị cung cấp).
Vũ Xuân Bân
