Tiểu thuyết đầu tiên nói đến sự đấu đá quyền lực
Đọc Tơ Vò tôi chợt nghĩ nhà báo Vũ Xuân Bân đã phá vỡ một định kiến lâu nay cho rằng làm báo nhiều sẽ khó viết văn hay mà ngược lại chính nhờ làm báo đã cho người viết văn có những trải nghiệm nhìn ra cái gì là bản chất của sự vật hiện tượng để xây dựng những nhân vật điển hình thành hình tượng điển hình trong những hoàn cảnh điển hình của một giai đoạn lịch sử của xã hội Việt Nam thời hiện đại. Đây là một đặc trưng của tiểu thuyết, đặc biệt là tiểu thuyết thế sự như Tơ Vò khi nhập thế vào việc đại sự xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Kinh tế thị trường là một tồn tại khách quan tất yếu của lịch sử không thể không xảy ra mà con người, các thể chế chính trị đều phải thích ứng để tồn tại và phát triển trong giai đoạn hiện nay.
Cơ chế thị trường hoàn toàn không có lỗi và tác giả cũng không nhằm cắt nghĩa sự tác động của cơ chế thị trường vào những diễn biến chính trị của một địa phương trong tiểu thuyết đầu tay của mình. Đây chính là câu chuyện về tham vọng quyền lực của một “bộ phận không nhỏ” dẫn đến sự tha hóa nhân cách, lối sống suy đồi, đánh mất tất cả lòng tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Hiện thực mà Tơ Vò phản ánh chính là quá trình tha hóa, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, là lực cản sự phát triển, là nạn “nội xâm” đe dọa sự tồn vong của chế độ ngay chính trong lòng hệ thống chính trị .
Các nhân vật trong Tơ Vò như Trần Bố (Chủ tịch, Bí thư Tỉnh ủy); Thạch Phí, Ngọc Hồn (Chủ tịch tỉnh); Trương Tồn, Nguyễn Chút (Phó bí thư thường trực); Hoàng Trương Cù, Hà Hóa, Tư Túc ( Phó chủ tịch); Cần Kéo (Trưởng ban tổ chức); Phụng Tiên (Giám đốc Sở thực thi pháp luật).… hay Cấn Văn Đại (Bí thư kiêm Chủ tịch huyện) chưa bao giờ là những người cộng sản đúng với nghĩa của từ này dù là sinh trưởng trong những gia đình có truyền thống có bố là bí thư tỉnh ủy như Trương Tồn.
Nhân vật này bị lôi kéo, hậu thuẫn của các nhóm lợi ích, nhóm “anh em ngoài xã hội” nên đã có những suy nghĩ lệch lạc, phát ngôn theo kiểu “xã hội đen” mọi thứ đều có thể mua được bằng tiền, bằng rất nhiều tiền …Thủ đoạn ngay từ khi còn trẻ như Thạch Phí lấy bố vợ là Trưởng ban tổ chức Tỉnh ủy nhằm có đường tiến thân là chính, lấy vợ là phụ. Hắn còn phù phép dùng mẹ vợ hơn 80 tuổi làm vỏ bọc xin giao gần chục ha đất làm trang trại sau đó chuyển nhượng. Sa đọa, tha hóa như Cần Kéo (Trưởng Ban tổ chức Tỉnh uỷ) đưa cả cô bán ốc luộc về cơ quan làm việc để tiện bề gian díu. Hoặc gây khó dễ cho cấp dưới để kiếm chác quà biếu, tham nhũng vặt như Nguyễn Chút. Tìm mọi cách có con trai ngoài giá thú như Hoàng Trương Cù, lấn chiếm đất công như Hà Hóa. Liên kết tranh giành quyền lực như Tư Túc.
Hoặc lợi dụng chức, quyền trong hoạt động tư pháp như Phụng Tiên “lập án gán tội” cho đồng chí đẩy họ vào vòng lao lý để giúp Trương Tồn loại đối thủ trong quy hoạch trước kỳ đại hội. Hắn để cho Cát Ly là trùm tội phạm trốn chạy ra nước ngoài, thu gom chứng cứ giúp Trương Tồn kiện tụng đồng chí của mình trước thời điểm diễn ra Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh. Thu vén cá nhân để cả nhà tham gia chấp chính trong bộ máy Đảng, chính quyền huyện như Cấn Văn Đại … lôi kéo cả những cán bộ cách mạng lão thành vào cuộc kiện tụng tranh giành quyền lực.
Tất cả những hành vi của các nhân vật trong Tơ Vò đều xa lạ với phẩm chất của người đảng viên chấn chính. Một khi có quyền lực họ sẽ tha hóa đến tận cùng có thể
Các nhân vật khác như Phạm Vấn (thiếu trình độ năng lực, bản lĩnh của người đứng đầu ); bóng dáng Trịnh Quỳ trong việc lách luật cho thấy những kẽ hở của pháp luật bị lợi dụng để “nuốt” đất làm giàu, đẩy người dân mất đất sản xuất, không chuyển đổi được nghề nghiệp vào con đường bần cùng hóa.
Bối cảnh trời tối sầm, mây đen vần vũ... sấm chớp nhoang nhoáng làm quán cá Hân Hoan bên hồ Thiên Đường rung lên bần bật nhưng Trương Tồn vẫn say sưa bàn mưu tính kế với “nhóm lợi ích” là các chủ doanh nghiệp “sân sau” góp vốn đầu cơ chạy chức, quyền để mưu cầu, đục khoét các dự án trong tương lai… ngay ở những trang đầu Tơ Vò đã lột tả phần nào một thực tế buồn trước mỗi kỳ đại hội Đảng ở các địa phương.
Ngô Quyên, Hoàng Thùy, Trấn Nguyên – Những cán bộ trẻ có năng lực được quy hoạch vào các vị trí lãnh đạo chủ chốt của tỉnh đã trở thành nạn nhân của những tham vọng quyền lực từ Trương Tồn.
Bằng nghệ thuật đồng hiện kết hợp với kết cấu chương hồi, Tơ Vò đã giúp cho người đọc có cái nhìn mạch lạc về quá trình tha hóa của các nhân vật do sự “tự diễn biến” , “tự chuyển hóa” trong tư tưởng và hành động chủ quan của họ mà không hề có yếu tố khách quan.
Tư duy của người từng học sử và Luật, cách tiếp cận xử lý thông tin của người làm báo rất chặt chẽ và biện chứng đã giúp cho tác giả khi viết tiểu thuyết nhận diện, phác họa chân dung những “tham quan” thời nay dưới nhiều hình thức: “Tham nhũng quyền lực”, tha hóa nhân cách, lối sống. .. để phân biệt với những người chính trực như Ngô Quyên, Hoàng Thùy, Trấn Nguyên.
Tơ Vò cũng đã chỉ ra cho người đọc một cái nhìn lạc quan tươi sáng khi tại đại hội đại biểu Đảng cấp tỉnh, những thành phần như Tư Túc, Trương Tồn đã bị loại khỏi những chiếc ghế mà họ mơ ước chiếm dụng quyền lực. Cấn Văn Đại buộc phải về hưu trước tuổi … nhưng vẫn còn đó một Trương Tồn vẫn chưa yên phận vẫn tìm cách chống phá, một Ngô Quyên vẫn chưa thể được minh oan, một bộ máy người nhà, người thân của Cấn Văn Đại, Ngọc Hồn, Phạm Vấn vẫn được cài cắm ….
Từ những diễn biến của bộ máy của một địa phương cấp tỉnh, huyện trong khoảng thời gian 20 năm, nhà báo Vũ Xuân Bân đã xâm nhập thực tế, lăn lộn trong thực tiễn, dày công tìm hiểu, thu thập, kiểm tra, kiểm chứng tư liệu, tài liệu, bảo đảm độ tin cậy, trên cơ sở đó sáng tác, hư cấu, điển hình hóa thành các nhân vật của tiểu thuyết Tơ Vò.
Đọc Tơ Vò, tôi tin bạn đọc sẽ cảm nhận được hình như mình đã gặp ở đâu đó "một bộ phận không nhỏ" trong cuộc đời này hoặc là đang manh nha, hoặc là đã lộ nguyên hình trước, trong và sau mỗi kỳ đại hội Đảng các cấp tỉnh và huyện bằng các chiêu trò nhằm hạ bệ không thương tiếc các đối thủ là đồng chí, đồng đội của nhau.
Tuy chưa thật lãng mạn như bản chất vốn có của loại hình tiểu thuyết (romantic), còn thiếu sự trữ tình trong một số chương, nhưng biết làm sao được khi tác giả Tơ Vò phải khắc họa rõ nét những mẫu người là những cán bộ, đảng viên có chức, có quyền thoái hoá, biến chất, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trở thành “nguy hiểm”cho xã hội, đe dọa sự tồn vong của chế độ thì cũng khó lòng đòi hỏi tác giả dành cho các nhân vật này sự lãng mạn, trân trọng.
Đọc Tơ Vò - người đọc có cảm giác tác giả Xuân Vũ còn “nương nhẹ” với các nhân vật mặc dù sự xấu xa, sự tha hóa về lý tưởng, sự suy đồi về đạo đức, lối sống của các nhân vật còn rất “khiêm tốn” với những nguyên mẫu trong thực tế. Có lẽ vì tác giả không muốn người đọc bị ám thị về đội ngũ cán bộ hiện nay chăng?
Hy vọng trong các tác phẩm tiếp theo, tác giả Xuân Vũ (Vũ Xuân Bân) sẽ vượt qua chính mình khi vốn liếng của anh dường như đã gửi trọn cho Tơ Vò nhưng người đọc vẫn có quyền đặt hy vọng mong đợi ở anh cũng như Nhà xuất bản Hội Nhà Văn sẽ cho ra đời những tác phẩm có giá trị như Tơ Vò để tạo nên sức sống mới cho đời sống văn học nói chung và văn xuôi tiểu thuyết nói riêng.
Làng ven sông Cà Bé 23-9-2018
Hà Tuấn Ngọc
Hà Tuấn Ngọc
