Du khách tham quan hang Con Moong.
Sau 5 mùa điền dã, thám sát, khai quật và nghiên cứu trong khuôn khổ dự án hợp tác giữa Viện Khảo cổ học Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam và Viện Khảo cổ học – Dân tộc học Novosibirsk (Viện Hàn lâm Khoa học Nga), các nhà khoa học trong và ngoài nước đã thống nhất khẳng định, niên đại sớm nhất của hang Con Moong cách ngày nay khoảng 40.000 đến 60.000 năm. Cũng theo nghiên cứu bước đầu, hang Con Moong đã trải qua 4 giai đoạn phát triển về văn hóa, đồng thời là một trong số rất hiếm di chỉ khảo cổ học có địa tầng dày và được bảo tồn tốt nhất hiện nay ở Việt Nam và cả Đông Nam Á. Hang có hình tang trống, hai cửa thông nhau, chiều dài 40 m, chỗ rộng nhất lòng hang khoảng 9m, mặt bằng di chỉ hang rộng trên 250m2. Địa tầng hang dày 9,5m, gồm 10 lớp cấu trúc khác nhau, cụ thể: từ lớp 1 đến lớp 6 tìm thấy công cụ lao động, xương cốt động vật, vỏ nhuyễn thể; từ lớp 7 đến lớp 10 không gặp dấu tích động thực vật, nhưng có mặt công cụ đá quartz tập trung nhất ở lớp 10 (độ sâu - 8,5m đến - 9,5m).
Tại hội thảo đánh giá sơ bộ kết quả khai quật di chỉ hang Con Moong và hang Diêm, được tổ chức tại TP Thanh Hóa cuối năm 2013, PGS.TS Nguyễn Khắc Sử - chuyên gia khảo cổ học và các đồng sự đã khẳng định, các di tồn văn hóa còn lưu lại trên địa tầng hang Con Moong đã kể cho hậu thế câu chuyện hết sức lý thú về truyền thống cư trú hang động, truyền thống sử dụng công cụ đá và sự tiến triển về loại hình, kỹ thuật chế tác công cụ; về sự biến đổi của khí hậu và sự thích ứng của con người trong suốt nhiều vạn năm. Đó trước hết là câu chuyện về sự thay đổi từ kỹ nghệ công cụ đá, với sự độc tôn của kỹ nghệ mảnh tước đá quartz hơn 6-4 vạn năm trước, sang kỹ nghệ cuội ghè và mảnh tước giai đoạn 4-2 vạn năm, để rồi xác lập ở đây các yếu tố văn hóa đá cũ Sơn Vi, đá mới Hòa Bình, đến văn hóa sau Hòa Bình.
Cùng với câu chuyện về sự tiến hóa loài người qua công cụ lao động, hang Con Moong còn là câu chuyện về sự chuyển biến của cổ khí hậu, môi trường khu vực xung quanh hang và sự thích ứng của cư dân cổ Con Moong từ 6 vạn năm đến 7 nghìn năm trước. Với sự xuất hiện của công cụ đá ở lớp 10, có thể khẳng định con người đã có mặt ở hang Con Moong từ rất sớm, nhưng không thường xuyên khi khí hậu trở nên lạnh nhất. Sau thời kỳ băng hà, cách đây 18-25 nghìn năm, khí hậu ấm dần, con người cũng cư trú ở hang thường xuyên hơn và chuyển dịch nhiều về phía cửa hang. Dấu hiệu cho thấy điều này là vỏ ốc chất dày và thường bị dẫm đạp nhiều nên ốc bị vỡ vụn; bên cạnh đó, công cụ cuội thường có kích thước nhỏ, công cụ mảnh tước chiếm chủ yếu, thích ứng với việc thu hái thảo mộc và chế biến các loài ốc nước ngọt của con người... Sau 7 nghìn năm, về cơ bản con người bắt đầu rời hang để chiếm lĩnh các vùng đất mới. Đây cũng là thời điểm kết thúc giai đoạn mưa nhiều, mở đầu thời kỳ biển lùi ở vùng đồng bằng ven biển Thanh Hóa và xác lập các nền văn hóa biển đầu tiên trong thời kỳ tiền sử.
Quá trình khảo sát và khai quật trong khu vực, các nhà khoa học còn phát hiện ra một hệ thống các hang động vệ tinh xung quanh hang Con Moong, gồm hang Lý Chùn, hang Bố Giáo, hang Mang Chiêng, hang Diêm, hang Lai, di tích đất đắp núi Đầu Voi. Đồng thời, tiến hành khai quật 4 di tích là hang Lai, hang Lý Chùn, hang Mang Chiêng và hang Diêm. Kết quả khai quật cũng mang lại không ít bất ngờ thú vị, đặc biệt là tại hang Diêm (thuộc bản Sánh, xã Thành Yên) các nhà khảo cổ tìm thấy 3 mộ táng trong hố khai quật. Mộ 1, các xương tập trung thành cụm khá rộng và đều bị vỡ vụn, bị cháy; mộ 2, các xương còn nguyên hình dạng nhưng trật tự xương lộn xộn, một số xương có vết thổ hoàng nên đây là mộ cải táng; mộ 3, còn khá đủ xương, là mộ hung táng, nằm ngửa, hai chân co, hai tay đặt trên ngực. Ngoài ra, trong hang Diêm còn nhiều hiện vật đá, gốm, vết tích bếp, vật thải sau bữa ăn... góp phần khẳng định đây là nơi cư trú lâu dài của con người, đồng thời cũng là điểm chế tác công cụ đá của cư dân cổ.
Với những lớp trầm tích văn hóa còn nằm sâu trong lòng di tích và cả những hiện vật đã khai quật, nghiên cứu, được giới chuyên môn khẳng định giá trị, có thể nói hang Con Moong và các di tích phụ cận là một bảo tàng khảo cổ học hết sức sống động hay một pho “sử thi” đồ sộ bằng di vật về lịch sử hình thành, tiến hóa và phát triển không ngừng của loài người. Đồng thời, sự tồn tại của hang Con Moong và hệ thống hang động xung quanh nó gắn với những phát hiện cũ, lẫn mới và cả những hiện vật còn nằm sâu trong lòng đất, đang đặt ra cho giới chuyên môn không ít vấn đề cần phải giải mã, đặc biệt là cách thức mai táng người chết và đời sống tinh thần cư dân Việt cổ, nhằm hoàn thiện hồ sơ khoa học cho di sản.
Từ hang Con Moong và các di tích phụ cận, các nhà khoa học đã từng bước vén lên bức màn lịch sử loài người, từ sơ kỳ đồ đá cũ đến hậu kỳ đồ đá mới ở Việt Nam. Là di tích cổ xưa nhất và có giá trị lịch sử, khảo cổ đặc biệt quan trọng, di tích khảo cổ học hang Con Moong và các di tích phụ cận đã được vinh danh là di tích quốc gia đặc biệt. Sự kiện này đã đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di tích, như khẳng định của ông Nguyễn Xuân Thanh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch khi trao đổi với chúng tôi. Theo ông Thanh, việc di tích được vinh danh sẽ tạo động lực để Thanh Hóa tiếp tục phối hợp với các nhà nghiên cứu trong việc hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO công nhận hang Con Moong và di tích phụ cận là di sản văn hóa thế giới. Song, nhiệm vụ trước mắt ngành cần tập trung là tham mưu cho UBND tỉnh lập quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích này. Đồng thời, thực hiện theo khuyến cáo của các chuyên gia khảo cổ học về cách thức bảo vệ giá trị đặc biệt của di sản này, nhằm phục vụ công tác nghiên cứu, cũng như hướng đến xây dựng sản phẩm du lịch tâm linh – sinh thái – khám phá lịch sử.
(Theo Báo Thanh Hóa)
