Sách bìa cứng, giấy trắng, trình bày và in rất đẹp. Nếu nói về độ dày của sách thì đây là tác phẩm đồ sộ. Tôi liền đặt lên bàn cân thì 2 quyển sách quý này nặng đúng 4 kg (mỗi quyển năng 2 kg). Đã lâu lắm rồi, tôi mới được tặng sách dày và nặng đến như vậy.
Tôi tranh thủ phỏng vấn nhanh, Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường cho biết: Ông bắt đầu thai nghén, chú tâm sưu tầm tư liệu để biên soạn bộ sách “Các tác giải văn chương chương Việt Nam” này ngay sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước (30/4/1975). Sau 20 năm tập hợp tư liệu, tài liệu, chỉnh lý, năm 1995, ông bắt đầu viết. Khi đó, vi tính ở nước ta chưa phát triển, toàn bộ tác phẩm đều phải viết bằng tay trên giấy A4. Phải sau 13 năm, tức vào năm 2008, bộ sách gồm 2 tập nói trên mới hoàn thành bản thảo. Lúc đầu ông mua một vài bút bi để viết thấy hết nhanh quá, “bà xã” đã mua sẵn cho ông cả chục hộp bút bi để viết trường kỳ nhiều năm liền. Bản thảo viết tay trên giấy A4 của 2 tập sách đó dày cộp, nếu cân giấy phải chục kg, ông bàn giao cho nhà xuất bản để đánh vi tính xuất bản lần đầu vào năm 2008.
Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường cho biết: Bộ sách “Các tác giả văn chương Việt Nam” xuất bản lần đầu năm 2008 đã có trong Thư viện Quốc hội Mỹ. Tháng 8/2008, Thư viện Quốc hội Mỹ đã mời tác giả Trần Mạnh Thường sang Mỹ dự hội thảo về các tác giả văn chương Việt Nam. Tại hội thảo này, có nhân viên Thư viện Quốc hội Mỹ đã hỏi: Có những Nhà văn Việt Nam trước đây không được đề cập đến, trong quyển sách này (Các tác giả văn chương Việt Nam) có đề cập đến, tại sao?
Tác giả Trần Mạnh Thường đã trả lời: Đại hội Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ VI (năm 1986) đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện. Những ai đóng góp cho nền văn học Việt Nam thì được vào sách “Các tác giả văn chương Việt Nam”. Trên tinh thần đó, năn 2004, tôi bắt đầu biên soạn cuốn “Các tác giả văn chương Việt Nam”, giới thiệu khoảng 1.500 nhà văn từ thời Đinh, tiền Lê qua các triều đại Lý - Trần - Lê - Nguyễn đến ngày nay, không phân biệt, chính kiến, tôn giáo, trong đó có cả người Việt xa xứ, hiện đang định cư ở nước ngoài, dẫu rằng trong một số tác phẩm của họ mang tư tưởng chống Cộng. Điều quan trọng là ngày nay họ đang hướng về cội nguồn dân tộc, góp một phẩn công sức vào kho tàng văn học Việt Nam. Tôi nghĩ rằng các nhà văn ở hải ngoại vẫn là một bộ phận văn học Việt Nam ở nước ngoài không thể tách rời nền văn học nước nhà. Với tinh thần hòa hợp và đổi mới đó, tôi trân trọng giới thiệu họ, cùng với các nhà văn trong nước của nhiều thế hệ trong hơn chục thế kỷ qua.
Trong lời tự bạch “Trước khi vào sách” tái bản năm 2015, tác giả Trần Mạnh Thường bày tỏ: “Tôi không phải là một nhà nghiên cứu, phê bình văn học chuyên nghiệp. Tôi không chịu bởi một áp lực nào cả. Tôi chỉ đối mặt với tư liệu, tài liệu và tư liệu... cố gắng thực hiện cho được ý tưởng mà tôi yêu thích. Do vậy, tôi đề tên sách là “Các tác giả văn chương Việt Nam” để rộng đường chuyển tải được ý đồ của mình”.
Tôi thật sự khâm phục và kính nể sự “lao tâm khổ tứ” của Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường để biên soạn, tái bản bộ sách quý 2 tập “Các tác giả văn chương Việt Nam”. Bởi vì như ông đã tự bộc bạch: “Đối với văn chương, tôi (Trần Mạnh Thường) là kẻ ngoại đạo, nhưng tôi mãi khắc khoải một hoài bão phải làm một cái gì đó đặng thỏa mãn lòng ngưỡng mộ văn chương”. Ông phải rất dày công tìm hiểu, sưu tầm, tuyển chọn, tổng hợp tư liệu theo phương châm “năng nhặt chặt bị”. Cuối cùng, ông đã có trong tay một khối lượng lớn tư liệu không nhỏ về các nhà văn. Những nỗ lực của tư duy trong việc sàng lọc, hệ thống hóa nguồn tư liệu bề bộn do bản thân thu nhận được, đồng thời ông tiến hành so sánh, đối chiếu, kiểm tra lại và nhất là bổ sung thêm bằng các nguồn tư liệu mà những người đi trước, những bậc thầy đã soạn thảo. Đặc biệt ông đã kỳ công gửi những bài viết của mình đến cho từng tác giả nhờ họ xem lại sửa chữa bổ sung thêm bớt, hoặc đính chính những sai sót.
Không những vậy, Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường rất coi trọng việc gặp gỡ trao đổi trực tiếp với từng tác giả. Ông đã gặp gỡ các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng như Nguyễn Đình Thi, Huy Cận, Xuân Diệu..., Trong đó, ông đã gặp Nguyễn Đinh Thi vào những ngày cuối đời của nhà văn trên giường bệnh. Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường may mắn được nhà văn đính chính lại một vài chi tiết trong tiểu sử của mình vào văn bản do ông viết. Với tinh thần thực sự cầu thị, Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường đã cất công về tận Thái Bình quê hương của hai nhà thơ, văn tàn tật Đỗ Trọng Khơi và Trần Văn Thước để tận mắt thấy thực tế cảnh sống và sáng tác của họ. Tác giả Trần Mạnh Thường còn có những chuyến đi xuyên Việt qua Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An vào Huế, Đà Nẵng, Nha Trang, Tp Hồ Chí Minh, đến tận đồng bằng Sông Cửu Long để gặp từng nhà văn, nhưng cũng không thể gặp được tất cả như mong muốn. Do vậy, một số nhà văn, Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường phải liên hệ qua con đường thư từ. Ông đã may mắn nhận được sự hưởng ứng nhiệt tình của họ.
Tuy đã có nhiều cố gắng, Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường như trong “Lời giới thiệu” của Nhà xuất bản Hồng Đức: “Trong công trình này, không thể nói là soạn giả đã bao quát toàn bộ đội ngũ nhà văn Việt Nam. Có thể còn thiếu nhiều tên tuổi mà tác giả chưa được biết hoặc không có tài liệu để viết”.
Còn trong bài viết “Thay lời tựa” tái bản sách “Các tác giả văn chương Việt Nam” năm 2015, Nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nêu rõ: “Để đáp ứng yêu cầu của bạn đọc, trong lần tái bản này, tác giả Trần Mạnh Thường đã tiến hành rà soát lại toàn bộ tư liệu cũ, bổ sung, cập nhật nhiều thông tin mới, để bộ sách được hoàn thiện hơn. Đây là việc làm đầy công phu, thể hiện đầy đủ tình yêu văn chương và trách nhiệm trước bạn đọc. Ngoài đáp ứng yêu cầu của bạn đọc rộng rãi, tập sách xứng đáng là tài liệu tham khảo quý giá đối với thầy và trò trong các trường phổ thông, đạị học”.
Bộ sách 2 tập “Các tác giả văn chương Việt Nam” đã được trao Giải C Giải thưởng văn học Việt Nam năm 2015 dành cho tác giả người cao tuổi không phải là Nhà văn, là loại sách công cụ giúp cho bạn đọc có thể từ đó dễ dàng tra cứu, tìm hiểu những điểm cần thiết chủ yếu nhất về các nhà văn Việt Nam.
Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường là tác giả hàng chục cuốn sách biên khảo về các lĩnh vực văn học, nghệ thuật có quy mô rộng lớn về đối tượng mô tả, nghiên cứu. Tiêu biểu là những cuốn: “Những kiệt tác văn chương thế giới” (lược thuật), “Từ điển các tác giả văn học Việt Nam thế kỷ XX”, “Danh nhân thế giới về khoa học kỹ thuật, văn học nghệ thuật”, “Việt Nam văn hóa và du lịch”, “ Những di sản nổi tiếng thế giới”, “Những thành phố nổi tiếng thế giới”, “Những kỳ quan và di sản thế giới” do NXB Hồng Đức ấn hành năm 2020, “ Hồ Chí Minh - Biểu tượng của Hòa Bình, tình hưu nghị giữa Việt Nam và Thế giới” do NXB chính trị Quốc gia Sự thật ấn hành giữa năm 2020 bằng song ngữ Việt - Anh, khổ sách 24 x 30 Cm, dày 425 trang... cuốn nào cũng dày dặn, đáng nể trọng.
Đặc biệt, đầu năm 2021, Nhiếp ảnh Trần Mạnh Thường ra mắt cuốn sách ảnh "Nhìn lại cuộc chiến biên giới phía Bắc 1979" sau hơn 40 năm ấp ủ mới được NXB Hội Nhà văn Việt Nam ấn hành được bạn đọc và dư luận công chúng quan tâm, mến mộ. Những khuôn hình của Nhà nhiếp ảnh Trần mạnh Thường trong cuốn sách "Nhìn lại cuộc chiến biên giới phía Bắc 1979" luôn tạo ra những cái nhìn tập trung, sắc lạnh, vừa chi tiết, vừa bao quát và lột tả được toàn bộ những gì mà cuộc chiến bảo vệ chủ quyền biên giới phía Bắc đã diễn ra. Đó là những bức ảnh sống động của phóng viên chiến trường trong vòng vây của quân xâm lược được Trần Mạnh Thường ghi lại trung thực cho người xem cảm thấy như chính mình đã chứng kiến cuộc chiến tranh ấy.
Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường nay ở tuổi U90 trông vẫn khỏe mạnh, nhanh nhẹn hoạt bát, tính tình cương trực, dí dỏm, vẫn đi xe máy giao lưu với đồng nghiệp, bè bạn. Ông có hai người con, một trai, một gái đều đã xây dựng gia đình, có nhà riêng và đều thành đạt. Giải thích vì sao lại kiện khang như vậy, ông chia sẻ là đầu óc lúc nào cũng thoải mái, khoan khoái, ăn uống điều độ, không rượu bia, chè tàu, thuốc lá, tập thể thao đều đặn. Sáng dậy, Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường dành 7 đến 10 phút chạy trên băng tải máy, toát hết mồ hôi, đồng thời ăn một quả trứng gà tẩm mật ong.
Nhờ luyện tập thể thao đều đặn, ăn uống điều độ, ông không bị lớp mỡ bụng, các chỉ số sức khỏe đều bình thường. Tuy tuổi cao nhưng người ông săn chắc, khỏe, mắt sáng đọc sách báo không phải đeo kính lão, huyết áp bình thường, ít bị ốm đau. Sở dĩ được như vậy là nhờ “bà xã” là dược sĩ quân đội về hưu, biết cách chăm sóc sức khỏe chu đáo.
Mặc dù là tác giả cao niên, có nhiều đóng góp cho lý luận, phê bình nhiếp ảnh, có nhiều ảnh nghệ thuật đặc sắc, ảnh thời sự báo chí "độc nhất vô nhị" về cuộc chiến bảo vệ chủ quyền biên giới phía Bắc của đất nước đầu năm 1979 và là tác giả của nhiều sách ảnh quý giá như vậy nhưng đã qua nhiều lần xét tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật, không hiểu vì lý do gì Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường vẫn chưa được ghi danh?
Với kinh nghiệm tích lũy được và với kiến thức, sự hiểu biết sâu rộng, hy vọng Nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường sẽ cho ra mắt tiếp những tác phẩm biên khảo với nội dung đặc sắc, phong phú về các lĩnh vực văn học, nghệ thuật, tôn giáo, dân tộc, chủ quyền biên giới, biển đảo trong thời gian tới để phục vụ bạn đọc và công chúng.
