Hơn nửa đời người nhưng bà Vi Thị Muộn, bản Kịt vẫn chưa biết đến ánh sáng của đèn điện nơi mình sinh sống. Không có điện, khiến cuộc sống của gia đình bà Muộn gặp không ít khó khăn. Muốn có gạo để ăn, bà Muộn phải tự vò bằng chân rồi cho vào cối giã. Để có ánh sáng cho con, cháu học bài, bà Muộn phải thắp đèn dầu…
Căn nhà sàn của gia đình bà Muộn nằm cheo leo giữa lưng chừng đồi, được trao truyền từ nhiều đời, nay chật chội, xuống cấp. Thế nhưng ít ai biết được rằng, ngôi nhà cũ kỹ ấy lại là nơi trú ngụ của 3 thế hệ gia đình, với 6 nhân khẩu. Bà Muộn nói: “Nhà bố mẹ chồng cho thế nào thì nay nó vẫn vậy. Bao lần bà muốn mua thêm đất, dựng thêm nhà con hai người con nhưng không thể bởi xung quanh là đất của rừng, của khu bảo tồn”.
Cũng giống như bà Muộn, người dân nơi đây muốn phát thêm rẫy để mở rộng ruộng lúa, nương ngô, canh tác thêm các loại rau màu, tăng thêm thu nhập, để không phải nhận gạo hỗ trợ của Nhà nước mỗi mùa giáp hạt nhưng chẳng thể vì quanh nhà là đất của khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Bởi thế, sống giữa đại ngàn, trong cánh rừng mà người ta vẫn gọi là “vàng” nhưng người dân vẫn nghèo.
Bước chân xuống bậc thang của nhà sàn là đất của rừng, nhưng rừng lại chỉ trông chờ vào mỗi mùa măng, khiến cuộc sống của người dân nơi đây nghèo, lạc hậu. Không có điện, sóng điện thoại mỗi khi họp thôn, bản, cán bộ phải đi đi bộ hoặc đạp xe thông báo đến bà con trước 2 ngày.
Trưởng bản Kịt Hà Văn Thao là người đầu tiên đứng lên đề xuất trong buổi họp tiếp xúc cử tri về việc xin đất, xin điện, xin dự án làm đường. Đó là dự án sẽ “đẻ” ra một con đường mang tính chiến lược. Một con đường lớn đi qua bản, xuyên qua những cánh rừng, nối với QL6 Tân Lạc, Hòa Bình. Có con đường thông suốt, kinh tế sẽ khởi sắc, đời sống bà con sẽ “thay da, đổi thịt”.
Dĩ nhiên, đề suất táo bạo đó được ghi nhận. Song, khó để thực hiện. Không chỉ bởi nguồn kinh phí lớn, mà đây là đất thuộc khu bảo tồn gắn với những quy định nghiêm ngặt, mà chính người dân cũng đang phải chịu áp lực bởi những quy định đó. Vì thế, dù biết phải làm như thế nào để thoát khỏi thực tại trớ trêu, nghèo khó nhưng trưởng bản Thao vẫn phải ngồi bó gối.
Theo trưởng bản Thao thì người dân bản vốn đã hình thành và có từ lâu đời. Về sau, khu BTTN mới được thành lập. Người dân có trách nhiệm với rừng nhưng những quy định của rừng thì đang ghì níu cuộc sống của người dân. Nếu như so với trước khi khu BTTN được thành lập, thì nay người dân chịu nhiều áp lực hơn. Thiếu đất sản xuất, đất ở, con em khi lớn lên, phần nhiều đều phải “ly hương” đi làm ăn xa. Bản làng chỉ còn lại người già và trẻ nhỏ... Thống kê cho thấy, riêng bản Kịt, cả bản có 36 hộ, 152 nhân khẩu thì chỉ duy nhất có 2 hộ cận nghèo, còn lại là hộ nghèo truyền thống. Và sẽ còn nghèo “bền vững” nếu không sớm có những giải pháp căn cơ.
Ông Hà Văn Tuấn, Phó Chủ tịch UBND xã Lũng Cao cho biết, có những thời điểm địa phương lâm vào bế tắc trong việc tìm phương án cho người dân, khi mà việc “đi không được, ở cũng không xong”. Không có quy định nào riêng dành cho bà con để được di dời, tái định cư. Nếu như họ thuộc đối tượng nằm trong vùng sạt lở, nguy cơ lũ lụt... thì lại khác.
Không thể di dời bản làng, địa phương đã nỗ lực trong việc phối hợp với Ban Quản lý Khu BTTN Pù Luông để tiến hành rà soát lại diện tích đất ở, đất canh tác, diện tích đất chồng lấn để từ đó phân loại và đưa ra những đề xuất. Cái khó là nhiều hộ dân từ nơi khác chuyển đến định cư, cùng với đó là việc các hộ dân thêm khẩu, tách hộ... dẫn đến thực trạng, nhiều hộ có nhà ở ổn định nhưng đất vẫn thuộc đất rừng, không được cấp trích lục. Không có trích lục, đồng nghĩa với việc gặp không ít khó khăn về thụ hưởng các chính sách an sinh xã hội cũng như vay vốn phát triển sản xuất.
Để duy trì đời sống của người dân, địa phương đã khuyến khích bằng nhiều cơ chế hỗ trợ từ các Chương trình 134, 135, 30a. Mấy năm trở lại đây, ngoài hỗ trợ con giống, chính quyền cũng tạo điều kiện hỗ trợ con em trong việc đi xuất khẩu lao động, làm công nhân tại các khu công nghiệp. Vấn đề về đất sản xuất, địa phương đã rà soát, đề xuất “xin đất” bằng văn bản. Nếu được chấp thuận, thì quỹ đất có thể giúp bà con canh tác là hơn 30 ha (trong đó, bản Kịt 10 ha; Cao Hoong 10 ha, Pốn Thành Công gần 15 ha). “Hy vọng ngoài việc có điện, bà con cũng sẽ có đất để sản xuất, như vậy cuộc sống sẽ khởi sắc hơn” - Ông Tuấn mong mỏi.
