Cách mạng Tháng Tám 1945 - Bước ngoặt lịch sử mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam

Tóm tắt

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là một mốc son chói lọi trong lịch sử dân tộc Việt Nam, đánh dấu sự kết thúc ách thống trị thực dân - phong kiến và mở ra thời đại mới: thời đại độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, cuộc Tổng khởi nghĩa đã diễn ra nhanh chóng, hiệu quả, giành lại chính quyền về tay nhân dân chỉ trong vòng nửa tháng. Bài viết phân tích bối cảnh lịch sử, quá trình chuẩn bị lực lượng cách mạng, diễn biến và ý nghĩa toàn diện của sự kiện trọng đại này, đồng thời làm rõ giá trị trường tồn của tinh thần Cách mạng Tháng Tám trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Từ khóa: Cách mạng Tháng Tám, Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản Việt Nam, khởi nghĩa giành chính quyền, lịch sử Việt Nam hiện đại.

1. Mở đầu

Thế kỷ XX ghi dấu nhiều biến động lịch sử to lớn của dân tộc Việt Nam, nhưng ít có sự kiện nào mang tầm vóc toàn dân, toàn diện và có sức ảnh hưởng sâu rộng như Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Đây không chỉ là thắng lợi đầu tiên và trọn vẹn của nhân dân Việt Nam trong việc tự mình giành lấy chính quyền, mà còn là biểu tượng sinh động của sự hội tụ giữa khát vọng giải phóng dân tộc và sức mạnh của một đường lối cách mạng đúng đắn.

Cách mạng Tháng Tám là biểu hiện rực rỡ của sự kết tinh những giá trị cao cả nhất của dân tộc Việt Nam: lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, ý chí bất khuất và trí tuệ sáng suốt của Đảng Cộng sản Việt Nam. Thắng lợi ấy không chỉ khai sinh một nhà nước mới - Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà còn mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do cho dân tộc Việt Nam, đánh dấu sự khởi đầu của cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân tiến lên chủ nghĩa xã hội.

2. Bối cảnh lịch sử và nguyên nhân của cách mạng Tháng Tám 

2.1. Tình hình trong nước dưới ách thống trị thực dân - phong kiến

Từ giữa thế kỷ XIX, thực dân Pháp từng bước xâm lược và đặt ách thống trị trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Dưới chế độ thuộc địa kiểu mới, người dân Việt Nam bị tước đoạt quyền làm chủ đất nước, bóc lột nặng nề về kinh tế, áp bức về chính trị và ngu dân hóa về văn hóa - giáo dục. Mọi tài nguyên, của cải của đất nước đều bị thực dân khai thác phục vụ cho mẫu quốc, trong khi nhân dân phải sống trong cảnh đói nghèo, lầm than.

Sự phân chia Việt Nam thành ba xứ Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ không chỉ là biểu hiện của chủ nghĩa thực dân mà còn là âm mưu chia để trị, triệt tiêu ý chí thống nhất dân tộc. Các phong trào yêu nước như Cần Vương, Đông Du, Duy Tân, khởi nghĩa Yên Thế... dù hào hùng nhưng thiếu tính tổ chức và một đường lối chính trị đúng đắn nên đều lần lượt thất bại.

Từ đầu thế kỷ XX, giai cấp công nhân, nông dân và tầng lớp tiểu tư sản bắt đầu thức tỉnh và trở thành lực lượng chính trị quan trọng. Tuy nhiên, các phong trào khởi nghĩa trước năm 1930 vẫn tản mạn, thiếu sự thống nhất về lãnh đạo và mục tiêu chiến lược lâu dài.

2.2. Sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam - bước ngoặt của lịch sử

Ngày 3/2/1930, dưới sự chủ trì của Nguyễn Ái Quốc (sau này là Chủ tịch Hồ Chí Minh), ba tổ chức cộng sản tại Việt Nam đã hợp nhất thành Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây là một sự kiện lịch sử mang tính bước ngoặt, không chỉ mở ra thời kỳ mới cho cách mạng Việt Nam, mà còn chấm dứt giai đoạn bế tắc, khủng hoảng về đường lối và tổ chức.

Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng đã xác định ba nhiệm vụ chiến lược: đánh đổ đế quốc, đánh đổ phong kiến, và làm cách mạng ruộng đất. Đặc biệt, việc gắn giải phóng dân tộc với giải phóng giai cấp, tiến tới chủ nghĩa xã hội đã thể hiện tầm nhìn vượt thời đại của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc.

Sau khi ra đời, Đảng đã lãnh đạo nhiều cao trào cách mạng tiêu biểu như Xô Viết - Nghệ Tĩnh (1930 - 1931), phong trào dân chủ Đông Dương (1936 - 1939), và phong trào kháng Nhật cứu nước đầu những năm 1940. Từ năm 1941, Hội nghị Trung ương 8 xác định rõ: “Giải phóng dân tộc là nhiệm vụ cấp bách nhất”. Cùng năm, Mặt trận Việt Minh ra đời, nhanh chóng trở thành tổ chức yêu nước rộng lớn, tập hợp mọi tầng lớp nhân dân chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa.

3. Diễn biến cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám 1945

3.1. Thời cơ lịch sử và quyết định Tổng khởi nghĩa

Đầu năm 1945, tình hình quốc tế và trong nước có những chuyển biến mạnh mẽ. Ngày 9/3/1945, phát xít Nhật đảo chính Pháp ở Đông Dương, khiến bộ máy chính quyền tay sai bị tê liệt. Nhân dân Việt Nam bị rơi vào nạn đói khủng khiếp, hơn 2 triệu người chết đói. Lòng căm thù Nhật - Pháp lên đến đỉnh điểm, tạo nên tiền đề cho một cuộc nổi dậy rộng khắp.

Tháng 5/1945, Hồng quân Liên Xô bắt đầu tổng tiến công, phát xít Đức đầu hàng, phát xít Nhật rơi vào thế thất bại. Ngày 15/8/1945, Nhật Bản đầu hàng vô điều kiện. Đây là thời cơ vàng để phát động tổng khởi nghĩa trên toàn quốc.

Hội nghị toàn quốc của Đảng từ 13 - 15/8/1945 tại Tân Trào quyết định phát động Tổng khởi nghĩa, xác định: “Chúng ta phải hành động ngay, không để lỡ cơ hội ngàn năm có một”. Đại hội Quốc dân họp ngày 16/8 bầu ra Ủy ban Dân tộc Giải phóng Trung ương do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch, phát động toàn dân đứng lên giành chính quyền.

3.2. Diễn biến khởi nghĩa và thành lập nhà nước mới

Ngày 19/8/1945, Hà Nội giành chính quyền thắng lợi. Từ đây, phong trào lan rộng ra cả nước:

Ngày 23/8: Huế khởi nghĩa thành công, vua Bảo Đại thoái vị.

Ngày 25/8: Sài Gòn giành chính quyền.

Đến cuối tháng 8/1945: hầu hết các tỉnh thành trên cả nước đều giành được chính quyền về tay nhân dân.

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, trước hàng triệu đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á.

4. Ý nghĩa lịch sử toàn diện của cách mạng Tháng Tám 

4.1. Về chính trị - xã hội

Lật đổ hoàn toàn ách thống trị thực dân - phong kiến, đây là lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, một dân tộc thuộc địa tự mình nổi dậy giành chính quyền, không nhờ ngoại bang can thiệp.

Khai sinh một nhà nước kiểu mới, nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á, thể hiện rõ bản chất cách mạng, tiến bộ, vì quyền lợi nhân dân.

Tạo tiền đề cho cách mạng xã hội chủ nghĩa. Sau khi giành độc lập dân tộc, cách mạng Việt Nam bước vào thời kỳ mới - xây dựng chủ nghĩa xã hội trên nền tảng của chính quyền cách mạng do nhân dân làm chủ.

4.2. Về tư tưởng và tinh thần cách mạng

Khẳng định trí tuệ và bản lĩnh của Đảng: Đảng Cộng sản Việt Nam đã thể hiện sự sáng suốt, bản lĩnh và khả năng lãnh đạo kiệt xuất trong việc nắm bắt thời cơ và tổ chức khởi nghĩa toàn quốc thắng lợi.

Tôn vinh vai trò của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Người là linh hồn của cuộc cách mạng, là người đưa ra những quyết định đúng đắn, thức thời và truyền cảm hứng đoàn kết dân tộc.

Cổ vũ phong trào cách mạng thế giới: Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám tạo tiếng vang lớn, trở thành nguồn cảm hứng cho phong trào giải phóng dân tộc tại các quốc gia châu Á, châu Phi, Mỹ Latinh.

5. Phát huy giá trị cách mạng tháng Tám trong thời kỳ mới

5.1. Bài học về phát huy sức mạnh toàn dân

Thành công của Cách mạng Tháng Tám là sự kết tinh sức mạnh đại đoàn kết toàn dân. Ngày nay, để tiếp tục xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bài học về phát huy khối đại đoàn kết toàn dân tộc cần được khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

5.2. Bài học về nắm bắt thời cơ và bản lĩnh chính trị

Đảng ta đã chứng minh khả năng nắm bắt thời cơ vàng một cách quyết đoán và hiệu quả. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay, việc linh hoạt, sáng tạo trong quản trị quốc gia, nắm bắt xu thế thời đại là yêu cầu cấp thiết để phát triển bền vững.

5.3. Bài học về xây dựng nhà nước pháp quyền, hội nhập và phát triển

Tiếp bước tinh thần mùa Thu 1945, đất nước ta đang đẩy mạnh công cuộc đổi mới toàn diện theo Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, trong đó xác định:

Xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN.

Tăng cường hội nhập quốc tế chủ động, toàn diện, sâu rộng.

Bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ.

6. Kết luận

Cách mạng Tháng Tám là một sự kiện lịch sử có tầm vóc thời đại, mang ý nghĩa quyết định đối với vận mệnh dân tộc Việt Nam. Đây không chỉ là mốc son chói lọi đánh dấu sự ra đời của một nhà nước độc lập, mà còn là điểm khởi đầu cho một tiến trình cách mạng lâu dài nhằm xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

Hơn 80 năm trôi qua, tinh thần Cách mạng Tháng Tám vẫn là ngọn lửa soi đường cho mọi thế hệ người Việt trong hành trình dựng nước và giữ nước. Trong thời đại mới, chúng ta càng cần khơi dậy mạnh mẽ những giá trị cốt lõi của cuộc cách mạng vĩ đại này, như một động lực tinh thần và niềm tin vững chắc để vượt qua mọi thử thách, tiếp tục vươn tới những đỉnh cao mới.