Gs. Hoàng Chương tặng Chủ tịch nước Trương Tấn Sang cuốn sách “Văn hóa nghệ thuật dân tộc” (Ảnh VusTa)
PV: Giáo sư có thể cho biết vì sao đã 60 năm năm mà chưa một lần về quê ăn tết?
GS Hoàng Chương: Chuyện này mới nghe tưởng nói dỡn, nhưng đó là sự thật. Con người ai mà không nghĩ, không nhớ tới quê hương, gia đình, nhất là trong dịp tết nguyên đán. Tôi nhớ những năm đầu tập kết ra Bắc, tôi ở trong tập thể khu văn công Cầu Giấy, Hà Nội. Cứ mỗi lần tết đến là nhớ nhà da diết, nhiều người ôm nhau khóc! Vì thế mà Bác Hồ thường đến thăm khu văn công trong dịp tết để an ủi chúng tôi cho đỡ nhớ nhà!
Suốt 20 năm trời Bắc - Nam chia cắt, nhớ quê đứt ruột, ngay bức thư cũng không nhận được! Chưa có nỗi đau nào bằng nỗi đau chia cắt. Đến sau khi giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, đến tháng 5/1975 tôi mới về thăm quê hương và sau đó thỉnh thoảng lại về thăm quê chớp nhoáng, vì kết hợp với những chuyến đi công tác ở Quy Nhơn. Quê tôi ở Ân Hòa, Hoài Ân, Bình Định (nay tách ra thành An Lão), đi từ Quy Nhơn tới An Hòa bằng ô tô mất chừng hai tiếng đồng hồ. Tuy vậy lần nào tôi về thăm quê cũng chỉ được vài tiếng đồng hồ, sau đó trở lại Quy Nhơn để bay về Hà Nội cho kịp ngày làm việc, vì tôi là Thủ trưởng đơn vị. Còn vì sao mà không được về quê ăn tết? Đây là một câu chuyện dài nhưng có thể nói ngắn gọn một câu, là vì bận công tác ở Hà Nội!
PV: Công tác thì cán bộ nào không bận, ngay cả lãnh đạo cấp cao cũng đều về quê ăn tết như người bình thường. Vậy cái khác biệt ở Giáo sư là gì?
GS Hoàng Chương: Đúng là như vậy, nhưng tôi lại làm công tác khá đặc biệt, cụ thể là từ sau ngày thống nhất đất nước, tôi làm Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng hương Bình Định trên miền Bắc, mà đã là “thường trực” thì, thượng vàng hạ cám, là trăm dâu đổ vào đầu tằm và có một đặc điểm khác nữa là Hội đồng hương Bình Định năm nào cũng họp vào ngày mồng 5 tết, ngày Hội Đống Đa, ngày Quang Trung đại phá quân Thanh giải phóng Thăng Long. Để chuẩn bị cho ngày họp truyền thống này phải mất nhiều ngày, chạy lo kinh phí, mời người dự, tìm thuê hội trường giá rẻ, lo sách báo món ăn tinh thần cho bà con, rồi chuẩn bị tiệc koctay, lo chương trình văn nghệ quê hương và cuối cùng là điều khiển cuộc họp.
Sinh thời Thượng tướng Nguyễn Nam Khánh làm Chủ tịch Hội, nhưng mọi việc tổ chức kỳ họp, điều khiển chương trình, ông đều giao cho tôi. Đến thời kỳ Bộ trưởng Đặng Hữu thay làm Chủ tịch Hội cũng lại giao hết công việc tổ chức ngày họp đồng hương truyền thống cho tôi. Rồi đến Bộ trưởng Mai Ái Trực cũng vậy. Tất cả đều là Chủ tịch danh nghĩa. Đó là lý do tôi không thể về quê ăn tết trong một thời gian dài. Gia đình tôi cứ trách tôi: Giỏi giang, nhiệt tình cho lắm mà mà chịu thiệt thòi! Cũng vì thế mà 60 năm qua tôi chưa nghỉ phép, nghỉ lễ ngày nào, tất cả thời gian đều dành cho công việc đối ngoại và nghiên cứu viết lách.
Trong mấy năm gần đây mỗi năm tôi phải viết và in trên các báo khoảng 50 bài, nói trên đài phát thanh và truyền hình khoảng 50 lượt và thỉnh thoảng lại đi thuyết giảng về nghệ thuật truyền thống Việt Nam ở Mỹ, ở Châu Âu cũng mất khá nhiều thời gian. Nhưng quy luật ở hiền gặp lành, trời cho được sức khỏe dẻo bền nên mới có thể lao động trường kỳ được.
Sinh thời Thượng tướng Nguyễn Nam Khánh làm Chủ tịch Hội, nhưng mọi việc tổ chức kỳ họp, điều khiển chương trình, ông đều giao cho tôi. Đến thời kỳ Bộ trưởng Đặng Hữu thay làm Chủ tịch Hội cũng lại giao hết công việc tổ chức ngày họp đồng hương truyền thống cho tôi. Rồi đến Bộ trưởng Mai Ái Trực cũng vậy. Tất cả đều là Chủ tịch danh nghĩa. Đó là lý do tôi không thể về quê ăn tết trong một thời gian dài. Gia đình tôi cứ trách tôi: Giỏi giang, nhiệt tình cho lắm mà mà chịu thiệt thòi! Cũng vì thế mà 60 năm qua tôi chưa nghỉ phép, nghỉ lễ ngày nào, tất cả thời gian đều dành cho công việc đối ngoại và nghiên cứu viết lách.
Trong mấy năm gần đây mỗi năm tôi phải viết và in trên các báo khoảng 50 bài, nói trên đài phát thanh và truyền hình khoảng 50 lượt và thỉnh thoảng lại đi thuyết giảng về nghệ thuật truyền thống Việt Nam ở Mỹ, ở Châu Âu cũng mất khá nhiều thời gian. Nhưng quy luật ở hiền gặp lành, trời cho được sức khỏe dẻo bền nên mới có thể lao động trường kỳ được.
PV: GS làm nhiều việc như vậy thì lấy thì giờ đâu viết công trình, viết báo?
GS Hoàng Chương: Tôi tranh thủ mọi thời gian để nghiên cứu và viết công trình, nên sách của tôi mới ra đều, vì nhà khoa học mà không có công trình, không có sách thì ăn nói làm sao với đồng nghiệp, với xã hội? Lao động như vậy, thành quả như vậy được tập thể công nhận, nhà nước khen thưởng, nhưng người ghen ăn tức ở vẫn nói xấu, vẫn phủ định thế, mới buồn!
PV: Có phải vì lao động bền bỉ như vậy mà GS được Nhà nước thưởng Huân chương Lao động hạng nhì, hạng nhất và năm qua được Liên hiệp các Hội Khoa học & Kỹ thuật Việt Nam bầu là điển hình tiên tiến và được Thủ tướng mời dự Đại hội thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ IX?
GS Hoàng Chương: Đúng là như vậy, năm 2010 tôi được thưởng Huân chương Lao động hạng nhì, năm 2005 tôi được thưởng Huân chương Lao động hạng nhất. Năm 2010 tôi được Liên hiệp các Hội Khoa học & Kỹ thuật Việt Nam bầu chọn là một trong mười nhà khoa học tiêu biểu.
PV: Trong dịp tết năm nay (2017) ngoài việc lo cho cuộc họp mặt đồng hương truyền thống mồng 5 tháng giêng, GS còn phải làm những gì nữa mà không về quê ăn tết?
GS Hoàng Chương: Đối với tôi tết là bận rộn nhất, vất vả nhất, vì phong tục Việt Nam là “tiếng chào cao hơn mâm cỗ”. GS Vũ Khiêu thường nói: “Đến thăm nhau là quà quý hơn quà…” cho nên tôi phải đi thăm viếng, chúc tết một số vị lãnh đạo, những văn nghệ sĩ đang công tác tích cực, những trí thức lão thành, những người đã ủng hộ cơ quan mình, ủng hộ mình trong cuộc sống, trong công tác. Cuộc “chạy sô” này còn mệt hơn các nghệ sĩ “chạy sô” hàng đêm, nhưng ý nghĩa văn hóa nhân văn của chúc tết lại cao hơn nhiều, vì vậy mà tôi không thể bỏ qua tục ứng xử văn hóa này được. Dĩ nhiên là không thể nào đến hết với những người cần đến trong quỹ thời gian “ba ngày tết” quá hạn hẹp, lại còn phải đón tiếp khách trong nước và khách quốc tế, khi tôi coi công tác ngoại giao là vô cùng quan trọng. Nói làm sao hết câu chuyện “ăn tết” theo phong tục Việt Nam, như vậy thì còn thì giờ đâu mà về quê ăn tết.
PV: Trong dịp tết Đinh Dậu này GS nghĩ gì và làm gì để góp phần giảm thiểu nổi vất vả của đồng bào Bình Định, quê hương của giáo sư khi vừa trải qua 5 cơn lũ khủng khiếp?
PV: Trong dịp tết Đinh Dậu này GS nghĩ gì và làm gì để góp phần giảm thiểu nổi vất vả của đồng bào Bình Định, quê hương của giáo sư khi vừa trải qua 5 cơn lũ khủng khiếp?
GS Hoàng Chương: Đây là trận thiên tai còn hơn cả địch họa, là thảm họa từ thiên nhiên đối với nhân dân một số huyện phía Nam tỉnh Bình Định mà Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã về thăm tận vùng rốn lũ và đã quyết định cứu trợ cho đồng bào vùng bị lũ nặng. Cách đây khoảng 20 năm khi miền Trung, trong đó có Bình Định bị bão lũ gây thiệt hại nặng nề, tôi thường họp đồng hương Bình Định trên miền Bắc vận động đóng góp tiền bạc quần áo ủng hộ đồng bào, thậm chí tôi còn vận động Đại sứ quán Hàn Quốc ở Hà Nội viện chợ chăn màn cho bà con bị thiệt hại nặng vì bão lũ.
Tôi vận động các nhạc sĩ Trần Hoàn, Thuận Yến viết ca khúc với nội dung kêu gọi cán bộ và nhân dân trên miền Bắc ủng hộ đồng bào miền Trung bị thiệt hại vì bão lũ. Tôi đang kêu gọi cơ quan tôi và dự định tết sắp tới nhân họp đồng hương Bình Định sẽ kêu gọi bà con đóng góp ủng hộ đồng bào bị thiệt hại trong những trận lũ vừa qua. Với đạo lý máu chảy ruột mềm, lá lành đùm lá rách, chắc chắn những người Bình Định trên miền Bắc cũng như những người bạn của Bình Định sẽ tích cực đóng góp kẻ ít người nhiều, nhịn ăn tiêu một chút, nước mạnh thành sông, góp phần giảm thiểu cho người dân bị thiệt hại vì lũ sẽ đỡ phần vất vả trong dịp tết Đinh Dậu này.
PV: Xin chân thành cảm ơn GS!
GS Hoàng Chương thuộc lớp chuyên gia nghệ thuật dân tộc hàng đầu của ngành văn hóa, đồng thời là một cán bộ khoa học được đào tạo chính quy trong và ngoài nước. Ông dành phần lớn thời gian và tâm huyết cho sân khấu dân tộc và sự nghiệp nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc nói chung. Ông đã đến với sân khấu và âm nhạc từ tuổi 15 cho đến nay vẫn hoạt động sôi nổi.
Có thể nói, suốt năm tháng dài GS Hoàng Chương không ngừng học tập, lao động và sáng tạo. Ông đã dựng hàng chục vở tuồng và kịch, có những vở được Huy chương vàng, bạc trong các Hội diễn sân khấu toàn quốc. Ông đã dành toàn bộ sức lực và tài năng cho nghiên cứu, sưu tầm và đã công bố hơn 20 công trình: Những vấn đề sân khấu truyền thống, Nghệ thuật tuồng Bắc, nghệ thuật cải lương, nghệ thuật tuồng, nghệ thuật Bài chòi, “Võ Sĩ Thừa tình yêu và nghệ thuật”, “Trần Hưng Quang tuồng và võ”, “Bài chòi và dân ca Liên khu 5”, “Chân dung nghệ sĩ”, Văn hóa nghệ thuật dân tộc…
Ông mãi đi “tìm vẻ đẹp của sân khấu dân tộc” và dày công đi tìm vẻ đẹp, nét độc đáo, nét đặc sắc của các bộ môn nghệ thuật như tuồng, chèo, cải lương, bài chòi, múa rối, dân ca, những món ăn tinh thần ngàn đời của dân tộc Việt Nam một cách xuất sắc. Ông còn có những công trình nghiên cứu về văn hóa nghệ thuật các dân tộc thiểu số, về kịch Noh Nhật Bản và gần đây là Văn hóa giao thông…
Gs Hoàng Chương là người còn có công lớn nghiên cứu các soạn giả nổi tiếng, những người chuyên viết kịch bản về nghệ thuật tuồng cổ như Đào Tấn, Nguyễn Diêu, Tống Phước Phổ, Mịch Quang, Hoàng Châu Ký, ông còn làm rõ mối quan hệ giữa tuồng và võ dân tộc một cách thật xuất sắc, đặc biệt trong công trình “Tuồng và võ thuật dân tộc”.
Tại Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam, GS Hoàng Chương đã tập trung hàng trăm giáo sư, tiến sĩ, viện sĩ, nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú, những trí thức của đất nước đã đóng góp vào việc nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc được giới văn nghệ đánh giá cao.
Nhân dịp tết Đinh Dậu chúc giáo sư luôn mạnh khỏe để tiếp tục gánh vác những công việc nặng nề vì sự nghiệp bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc.
Tôi vận động các nhạc sĩ Trần Hoàn, Thuận Yến viết ca khúc với nội dung kêu gọi cán bộ và nhân dân trên miền Bắc ủng hộ đồng bào miền Trung bị thiệt hại vì bão lũ. Tôi đang kêu gọi cơ quan tôi và dự định tết sắp tới nhân họp đồng hương Bình Định sẽ kêu gọi bà con đóng góp ủng hộ đồng bào bị thiệt hại trong những trận lũ vừa qua. Với đạo lý máu chảy ruột mềm, lá lành đùm lá rách, chắc chắn những người Bình Định trên miền Bắc cũng như những người bạn của Bình Định sẽ tích cực đóng góp kẻ ít người nhiều, nhịn ăn tiêu một chút, nước mạnh thành sông, góp phần giảm thiểu cho người dân bị thiệt hại vì lũ sẽ đỡ phần vất vả trong dịp tết Đinh Dậu này.
PV: Xin chân thành cảm ơn GS!
GS Hoàng Chương thuộc lớp chuyên gia nghệ thuật dân tộc hàng đầu của ngành văn hóa, đồng thời là một cán bộ khoa học được đào tạo chính quy trong và ngoài nước. Ông dành phần lớn thời gian và tâm huyết cho sân khấu dân tộc và sự nghiệp nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc nói chung. Ông đã đến với sân khấu và âm nhạc từ tuổi 15 cho đến nay vẫn hoạt động sôi nổi.
Có thể nói, suốt năm tháng dài GS Hoàng Chương không ngừng học tập, lao động và sáng tạo. Ông đã dựng hàng chục vở tuồng và kịch, có những vở được Huy chương vàng, bạc trong các Hội diễn sân khấu toàn quốc. Ông đã dành toàn bộ sức lực và tài năng cho nghiên cứu, sưu tầm và đã công bố hơn 20 công trình: Những vấn đề sân khấu truyền thống, Nghệ thuật tuồng Bắc, nghệ thuật cải lương, nghệ thuật tuồng, nghệ thuật Bài chòi, “Võ Sĩ Thừa tình yêu và nghệ thuật”, “Trần Hưng Quang tuồng và võ”, “Bài chòi và dân ca Liên khu 5”, “Chân dung nghệ sĩ”, Văn hóa nghệ thuật dân tộc…
Ông mãi đi “tìm vẻ đẹp của sân khấu dân tộc” và dày công đi tìm vẻ đẹp, nét độc đáo, nét đặc sắc của các bộ môn nghệ thuật như tuồng, chèo, cải lương, bài chòi, múa rối, dân ca, những món ăn tinh thần ngàn đời của dân tộc Việt Nam một cách xuất sắc. Ông còn có những công trình nghiên cứu về văn hóa nghệ thuật các dân tộc thiểu số, về kịch Noh Nhật Bản và gần đây là Văn hóa giao thông…
Gs Hoàng Chương là người còn có công lớn nghiên cứu các soạn giả nổi tiếng, những người chuyên viết kịch bản về nghệ thuật tuồng cổ như Đào Tấn, Nguyễn Diêu, Tống Phước Phổ, Mịch Quang, Hoàng Châu Ký, ông còn làm rõ mối quan hệ giữa tuồng và võ dân tộc một cách thật xuất sắc, đặc biệt trong công trình “Tuồng và võ thuật dân tộc”.
Tại Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam, GS Hoàng Chương đã tập trung hàng trăm giáo sư, tiến sĩ, viện sĩ, nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú, những trí thức của đất nước đã đóng góp vào việc nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc được giới văn nghệ đánh giá cao.
Nhân dịp tết Đinh Dậu chúc giáo sư luôn mạnh khỏe để tiếp tục gánh vác những công việc nặng nề vì sự nghiệp bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc.
Hà Nội, giáp tết Đinh Dậu
Ngọc Anh (Thực hiện)
Ngọc Anh (Thực hiện)
