Tác giả và nhà thơ Đinh Ngọc Diệp (phải)
Trước hết, là sinh ra những bà mẹ và bà mẹ sinh ra. Sinh ra là phụ nữ, là sinh ra những người có thiên chức làm mẹ. Đó là một thiên chức vĩ đại. Vì thế mà hạnh phúc. Oái oăm thay, cuộc sống luôn có những điều ngược lại. Có thể con gái cũng bất hiếu với đấng sinh thành đấy, không cứ con trai đâu. Và, ở thế hệ kế tiếp, cũng có thể có những đứa con hư, ngoài mong muốn. “Bà mẹ” theo nghĩa hẹp của gia đình là thế. Bà mẹ theo nghĩa rộng, nghĩa bóng là Tổ quốc cũng không khác. Lớp này lớp khác, cha trước con sau cùng ra công thêu dệt mà thành non sông, gấm vóc. Tuy nhiên, cũng không thiếu những đứa con phản trắc, làm đau lòng “người mẹ Tổ quốc”.
Câu thơ “Những bà mẹ không sinh ra điều bất hạnh”, đã giúp tôi, hiểu thêm rằng: tiếp cận với thơ Đinh Ngọc Diệp phải bằng nhiều “lát cắt” khác nhau. Bởi thơ ông, luôn nặng nỗi niềm nhân thế.
...
Tôi có những chiều tha thẩn dọc bến sông
Biển ở gần thôi
Nhấp nhổm những người chờ mua cá
Giữa nhập nhoạng càng mong con tàu cuối
...
Những vực xoáy – con thuyền không trở lại
Người đang yêu sẽ nói câu gì
Người bỏ lỡ tình yêu sẽ nói câu gì
Những bà mẹ không sinh ra điều bất hạnh...
(Bến cá chiều)
Tôi biết Đinh Ngọc Diệp từ sớm và cũng biết anh làm thơ khá sớm. Cho đến nay nhà thơ Đinh Ngọc Diệp đã xuất bản 6 tập thơ, đều có tên chung là “Hành trình” chỉ khác nhau về thứ tự xuất bản: “Hành trình”, “Hành trình 1”.....đến “Hành trình 5” và “Hành trình chọn”, (năm 2019).
Đinh Ngọc Diệp là người xứ Thanh mà tôi trân quý. Anh sống lặng lẽ, gần như “nhút nhát”, khép nép bên lề cuộc sống, chỉ khi đến với thơ, tắm mình với thơ Đinh Ngọc Diệp mới trở nên dữ dội như sóng biển Sầm Sơn. Nhiều khi tôi nghĩ, anh giống như rau má xứ Thanh, mọc âm thầm lặng lẽ trên cánh đồng, gò bãi, bỗng một ngày trở thành đặc sản. Ngay cả ở Khách sạn 5 sao có tên là Sao Mai ở ngay thành phố Thanh Hóa, từ lâu người ta đã biết tết các lọn rau má đồng quê thành bông hoa trên ẩm thực khách.
Dân dã như vậy, anh muốn hiền lành nhưng cuộc sống thì không. Cuộc sống cứ vỗ vào trái tim Đinh Ngọc Diệp làm trang thơ anh luôn nhức nhối. “Đinh Ngọc Diệp đã bộc lộ rất rõ cái nhạy cảm của mình khi chứng kiến những thay đổi của đời sống”, (Phạm Khang: Hành trình qua những lát cắt đời sống). Tôi đồng ý với nhận xét này của nhà thơ Phạm Khang.
Những tứ thơ trong “Vết xước”, “Đám tang”, “Quả trứng thơ”, “Quán gội”, “Bức tranh”, “Đòn gánh tre và con đường tiếp vận”, “Những tấm lưng lấm cát ở Mỹ Khê”... cho thấy, trái tim Đinh Ngọc Diệp luôn đập nhịp với cuộc sống, bị rung chấn ngay bởi những điều nhỏ nhất:
...
Cát trắng Mỹ Khê ngàn đời vẫn trắng
Giày viễn chinh từng in dấu đến rồi đi
Rồi trở lại bình yên như khách
Tấm lưng tròn lấm cát Mỹ Khê
...
Mẹ chẳng ước thời gian quay lại
Núi đá xa kia chẳng vĩnh viễn trên đời
Bầy con mẹ trở về góp nên gương cát ấy
Ôm trọn tấm lưng trần gần gũi xa xôi
(Những tấm lưng lấm cát Mỹ Khê)
Thế giới đã hội nhập, thay đổi, kẻ thù hôm qua hôm nay đã là bạn cùng nắm tay hòa bình. Để có cái nắm tay ấy, để “tấm lưng trần lấm cát Mỹ Khê” phải đánh đổi bằng một hành trình máu và nước mắt. Thế nhưng, trước cái hiện thực ấy, tiếng vọng của quá vãng, của những “tấm lưng trần gần gũi xa xôi” vẫn không mất đi trong anh. Đó là những tấm lưng “sống trên cát, chết vùi trong cát”, là hình ảnh những người lính “vùi mình trong cát”, mật phục, nghi binh trước giờ nổ súng. Quá khứ luôn có mặt trong hiện tại và nhắc nhở tương lai.
Với Đinh Ngọc Diệp “Máu thời gian/ thành vũng nước dưới chân tường”, (Bức tranh).
***
Nhà thơ Phạm Khang rất có lý khi nhận xét về thơ Đinh Ngọc Diệp: “Đinh Ngọc Diệp và những lát cắt của đời sống... Tôi nghĩ về một lát cắt phẳng, ở đó đã hội tụ đủ vô vàn ý niệm và những định lý, định đề, những va đập không thể cưỡng lại được của đời sống và sự nhầm lẫn, ngộ nhận của con người. Thơ anh không tránh khỏi sự mâu thuẫn bắt buộc này qua sự vật vã đau đớn”.
“Sự vật vã, đau đớn” theo cách nói của Phạm Khang, dễ nhìn ra qua các “hành trình” gần đây như “Hành trình 4”, “Hành trình 5”, “Hành trình chọn”. Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo năm 2017 khi nhận được tập “Hành trình 4” không dấu được vui mừng khi nhận xét về Đinh Ngọc Diệp: “Thơ anh có nhiều thi ảnh lạ và cấu tứ chặt, gây bất ngờ cho người đọc. Không rậm lời. Tình nén lạnh. Và cái nhìn cuộc sống nhọn và sắc. Nhưng đôi khi những chi tiết bất ngờ lại gây nhiều xúc động”.
Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo lúc còn sống nổi tiếng về sự tinh tế khi thẩm thơ và phát hiện cái mới trong trùng trùng thơ phú. Nhận xét của ông hoàn toàn thuộc về phạm trù trách nhiệm của thi sỹ đàn anh trước những người làm thơ lớp sau. Ông không ngần ngại gọi Đinh Ngọc Diệp là nhà thơ của đá và biển.
Ngoài thế sự, thân phận, cũng như bao nhà thơ khác, Đinh Ngọc Diệp cũng có mảng thơ tình. Nếu như mảng thơ thế sự của anh người ra dễ gặp những hình ảnh nghệ thuật sắc lạnh, găm ngọt ngào vào trái tim người đọc thì mảng thơ tình Đinh Ngọc Diệp, dù là tình yêu quê hương đất nước hay tình yêu lứa đôi dẽ gặp những thi ảnh đẹp.
Bông hoa cuối của mùa thu sót lại
ai hái vào nơi cửa sổ phòng anh?”
(Hoa cúc vàng mùa thu)
Là người nhút nhát, ngay cả trong tình yêu nên Đinh Ngọc Diệp ngoài đời cũng như thơ là người thiệt thòi. Ngoài 30 tuổi anh vẫn chưa dám ngỏ lời yêu ai, sợ người ta khổ vì mình. Thánh thiện đến thế. Anh chỉ nhận được “bông cúc cuối mùa” khi mà “sương muối” đã về, người ta đã xúng xính với loài hoa khác?
Đường xa, đường xa em đi một mình
chỉ để lại bông cúc vàng lặng lẽ
anh đi suốt một thời trai trẻ
hoa cúc vàng nào dễ gặp đâu em
...
Dọc đường em những loài hoa không quen
nỗi nhớ - em hướng về nơi cửa sổ
trăng cuối trời như một lời nhắc nhở
một chấm vàng rất đậm ở hai nơi”
(Hoa cúc vàng mùa thu)
“Hành trình chọn”, chọn lọc của 5 “Hành trình”
Rõ ràng là chờ đợi, chung thủy với “bông cúc vàng”, các loài hoa khác dẫu đẹp, đúng mùa vẫn “không quen”. Tâm tưởng chỉ nhớ về “chấm vàng”: em là “bông cúc vàng” và anh cũng chỉ chờ như thế, với hy vọng mãnh liệt “một chấm” thôi thì cũng từ hai phía.
Thời gian không chờ đợi, dẫu “ngày trở lại khiến lòng ai se thắt/ em với anh tần ngần bên khóm cúc/ mà bông hoa muộn màng duy nhất đã qua lâu”. Quy luật trời đất là như thế. Đời hoa có hạn, vẻ đẹp xuân thì có thời. Nhưng vẻ đẹp của hồn hoa thì bất biến. Khi họ gặp nhau: “Bông cúc bỗng hiện về đột ngột/ hương hoa xưa giây phút tỏa thơm đầy”.
Em không về. Mùa lặng lẽ hương say
Em không về. Mùa lặng lẽ hương say
mùa rong ruồi heo may vàng lối nhỏ
mùa nghiệt ngã bứt đi từng ngọn lá
mùa sinh sôi hoa thắm thủy tinh vàng
Không được cùng em đi mỗi bước đường
Không được cùng em đi mỗi bước đường
nhưng hoa cúc...hoa cúc vàng cứ nở
chỉ mình anh với tim mình để ngỏ
khắc nghiệt dịu dàng
thu ấy cứ đầy lên!
(Hoa cúc vàng mùa thu)
Buồn thế là cùng. Thủy chung thế là cùng. Trái tim nhà thơ luôn “để ngỏ”, dẫu nghiệt ngã, khắc nghiệt, không công bằng với anh như khi nhớ đến mùa thu ấy, bông cúc vàng ấy, “thu ấy cứ đầy lên”. Người ta bảo sẽ có mối tình thứ nhất, thứ hai, thậm chí thứ n. Nhưng tôi tin, trong trái tim thi sỹ Đinh Ngọc Diệp chỉ có một tình yêu DUY NHẤT với “bông cúc vàng” cuối mùa thu. Thơ tình Đinh Ngọc Diệp tự sự, nhạc điệu buồn.
“Vạn niên thanh máu của tổ tiên chạy rần rần trong bọc nước/ ta nhìn cây với con mắt bão hòa ánh sáng/ không thấy gì trong đêm/ lại nhìn ban ngày với con mắt bão hòa bóng tối/ không thấy có ai đang chăm chút cho mình”, (Gọi nguồn). Đinh Ngọc Diệp muốn đi đến tận cùng, nơi có “nguồn” dù là thế sự hay tình yêu. Ông mắc nợ bản ngã, muốn bộc lộ tận cùng.
Ngô Đức Hành
