Bùi Xuân Phái và Nguyễn Bá Đạm
Vậy là đến đúng sinh nhật lần thứ 99 này của danh hoạ Bùi Xuân Phái, một nhà sưu tập tranh Thái Lan có tình yêu thật sâu đậm với giới mỹ thuật Việt Nam là ông Tira đã quyết định bay sang trưng bày ra mắt công chúng thủ đô Triển lãm mang tên “Phái vẽ Đạm“ gồm phần lớn bộ ký hoạ trong số các bức tranh quý hiện ông đang lưu giữ chúng do được chính chủ nhân nhường lại.
Lâu nay, nói tới tên tuổi của hoạ sĩ Bùi Xuân Phái, phần lớn rất hiếm hoi cơ hội cho mọi người ngưỡng mộ các tác phẩm hội hoạ của ông sáng tác một cách đại chúng, rộng khắp, ngoại trừ một vài cuộc triển lãm cách đây đã vài chục năm như cuộc Trưng bày tranh Bùi Xuân Phái của nhà sưu tập Trần Hậu Tuấn năm 1998, hay của nhà sưu tập Nguyễn Mạnh Phúc năm 2007 tại Hà Nội nhân những dịp kỷ niệm 10 năm hay 20 năm ngày mất của ông mà đều do tự chính các nhà sưu tập vì tình yêu danh hoạ mà lo in sách và tổ chức triển lãm. Còn thì dường như những bức tranh Phố Phái hay Hề chèo vang bóng một thời đang treo im lặng trên tường hoặc nằm đắp chiếu trong các thư phòng kín mít của giới sưu tập tranh pháo, mấy khi thấy bóng dáng giao lưu hé lộ cho bàn dân thiên hạ được ngắm nhìn cho thoả con mắt.
Thế nhưng có một mảng tranh ký hoạ chân dung bạn bè, người thân của hoạ sĩ Bùi Xuân Phái lâu nay vẫn luôn được công chúng luôn truyền tụng và trao đổi giao lưu để xem ngắm khá phổ biến. Thậm chí, việc sở hữu một bộ ký hoạ chân dung bạn bè quen thân từng được hoạ sĩ Bùi Xuân Phái vẽ nhiều, lâu nay trong giới sưu tập thường vẫn nhắc đến như ông Tô Ninh, ông giáo Đạm và ông Việt Chiến...
Nhà phê bình Thái Bá Vân là người nổi tiếng “trực ngôn” trong giới mỹ thuật nước ta có lần nhận xét: “Anh Phái mắc bệnh vẽ. Ngồi đâu vẽ đấy, bạ gì vẽ nấy. Nhìn theo mà vẽ, thuộc lòng mà vẽ. Vẽ thực, vẽ bịa, vẽ cho đến chết. Mảnh giấy cuối cùng không để lại của anh (anh đã vò xé đi) là hình vẽ mấy người bệnh nằm chung phòng ở nhà thương. Sự vẽ của anh chỉ có thể gọi bằng mấy câu nói của chính anh với tôi một lần, là “Vẽ để mà không vẽ !” là đúng hơn cả”. (tháng 7/1988 ).
Quả thực, lúc sinh thời cùng với các hoạ sĩ thành danh thế hệ mình như “Nghiêm, Liên, Sáng...”, hoạ sĩ Bùi Xuân Phái dường như là người vẽ ký hoạ chân dung bạn bè và người thân nhiều nhất! Không phải chỉ là những kỳ cuộc trùng phùng, chén chú chén anh, tửu trà la đà giữa các hoạ sĩ thường nổi hứng vẽ ký hoạ chân dung nhau như dịp được thoả chí tang bồng phô tài năng, hoặc trong men say rượu nồng được dịp phóng bút. Những bức ký hoạ chân dung của các hoạ sĩ vẽ nhau thật hiếm hoi và đắt giá trong các bộ sưu tầm tranh hiện nay như tranh “Phái vẽ Sáng” và “Sáng vẽ Phái"...
Thế nhưng trong lúc còn sống, hoạ sĩ Bùi Xuân Phái được ghi nhận là người rất thích vẽ ký hoạ chân dung tặng lại cho mấy người bạn thân rải rác hàng trăm bức qua suốt cuộc đời ông.
Theo nhà sưu tập Nguyễn Mạnh Phúc, hoạ sĩ Bùi Xuân Phái có vẽ ký hoạ chân dung nhiều nhất trong đời mình là nhà sưu tập Tô Ninh, ông Giám đốc Nhà Bảo tàng Hậu cần Nguyễn Việt Chiến và ông giáo Nguyễn Bá Đạm. Riêng ông Nguyễn Bá Đạm người gốc làng Mọc Quan dân Hà Nội chính gốc, về tuổi đời gần như cùng lứa với hoạ sĩ Bùi Xuân Phái, vốn là một giáo viên dạy sử tại trường Phan Đình Phùng. Ông Đạm có quan hệ bạn bè với ông Phái từ rất sớm và như có một duyên nợ vô hình nào đó mà hoạ sĩ Bùi Xuân Phái rất thích lấy bút vẽ lại gương mặt ông bạn mình mỗi bận gặp nhau. Và cứ thế, hai người bạn tri kỷ cuộc rượu lúc chén trà, ông Phái vớ được bút máy, lúc chỉ có bút bi, đều cắm cúi ngắm nhìn tìm nét riêng trên gương mặt, mái đầu, mắt mũi của ông Đạm để ghi lại suốt bao năm tháng gắn bó bên nhau. Bởi vậy, nên gần như ông Đạm còn giữ lại được cả những bức vẽ đầu tiên cỡ gần sáu chục năm trước cho tới những bức vẽ cuối cùng ít lâu trước khi ông Phái mất năm 1988, tổng cộng có tới 242 bức ký hoạ hoạ sĩ Bùi Xuân Phái đã vẽ người bạn mình.
Những nét vẽ ký hoạ chân dung bạn bè thật hồn hậu, chân thực và ẩn chứa đầy tình người ghi lại một khoảng khắc cảm xúc vui buồn hay âu lo, lắng lại trên gương mặt bạn bè thoáng qua trong đời dưới nét bút tài hoa của một danh hoạ như Bùi Xuân Phái.
Nhân dịp bộ sưu tập tranh ký hoạ “Phái vẽ Đạm“ của ông Tira được trưng bày tại Nhà đấu giá Chọn 63 Hàm Long (dù chỉ gần 100 bức ký hoạ đẹp nhất trong cả bộ) để kỷ niệm 99 năm ngày sinh của danh hoạ Bùi Xuân Phái lần này (1/9/1920 - 1/9/2019), công chúng thủ đô thêm một lần có cơ hội may mắn được đến chiêm ngưỡng những tác phẩm của một hoạ sĩ tài năng hiện diện trên mỗi nét phác hoạ giản dị, đầy sống động giữa đời thường.
Trương Nhuận
