.gif)
Văn Xương Các. Ảnh: Báo Cần Thơ
Mặc dù trải qua những thăng trầm của lịch sử, biến đổi của thời gian nhưng đến nay Văn Thánh Miếu Vĩnh Long vẫn bảo tồn giá trị văn hóa cổ truyền của dân tộc, mà tiêu biểu là tinh thần hiếu học, đề cao sự học của người dân Nam bộ. Nội dung tấm bia dựng ngay giữa thần đạo, phía trước chính điện đã thể hiện rõ điều này:
“Lớn thay đạo đức Khổng Phu Tử. Vì trời đất lập ra “Tâm”. Vì sanh dân lập ra “Mạng”. Vì thánh trước nối sự học đã dứt. Vì muôn đời mở ra cuộc thái bình cho nên các đời vua thờ phụng cúng tế không bao giờ bỏ hẳn.
Hoàng triều ta kính thầy trọng đạo. Xét theo thời xưa bày ra cách dạy. Ban đầu ở kinh đô có lập ra một tòa đền gọi là “Đại Thành Điện” thể chế rất tôn nghiêm. Vài năm trở lại đây, kính trọng đạo học nuôi dạy nhơn tài chẳng ít.
Xứ Nam kỳ lục tỉnh, địa thế xa cách gần ba ngàn dặm và lại mở mang sau hết. Đức Hiển tôn Hoàng đế ta trị vì năm Ất Vị thứ 25, quan trấn thủ doanh Trấn Biên Nguyễn Phan Long, quan Ký lục Phạm Khánh Đức mới lập ngay ở phủ Phước Long một tòa miếu vũ, thờ đức Tiên sư Khổng Tử, rồi từ đó mỗi khi gặp tiết xuân thu hai lần cúng tế thì ở thành Gia Định có phái bên văn một quan lớn đi với quan Đốc học và các thân sĩ đến đó hành lễ.
Qua triều Minh Mạng năm thứ 6 (1826) mới lại cất riêng thêm một tòa Văn miếu nữa, ở về huyện Bình Dương mà các trấn lúc bấy giờ chưa có. Song mỗi lần đến kỳ thi khóa, học trò ở các trấn tề tựu về đó như mấy nhóm, áo khăn chỉnh chiện, tụng đọc nghê nga, và như có gặp nhằm lễ “Thích điện” các trò cũng đều được đến dự. Đường cả non cao, có chỗ tới lui chiêm ngưỡng. Kịp đến sau Lục tỉnh sửa đổi tên lại, thì bổn tỉnh Vĩnh Long mới chọn được một sở đất ở tại làng Tân Sơn để cất miếu thờ. (...) Lại ở ngoài tường, bên tả gần sông, có dựng một cái thơ lâu, để làm nơi chứa sách, cho tiện lúc hội hiệp đọc sách làm văn.
Ôi! Hai chái ngồi hầu, muôn đời tôn chuộng, xem trông bắt chước, có chỗ sẵn sàng. Mà sự dạy dỗ của thánh nhơn bắt đầu nên cho mình, rồi sau mới nên cho vật. Còn sự học hành của chúng ta, thì gốc ở nơi mình mà phải ra sức làm cho nên việc. Lại có kẻ văn chương thật rõ rệt mà chẳng quan tâm đến sự dạy dỗ cho đời, tuy có giỏi, cũng không ích”. Theo báo Cần Thơ.
Về mặt kiến trúc, đến nay Văn Thánh Miếu Vĩnh Long vẫn giữ được nét cổ kính như thuở ban đầu.
Sát đường là cổng tam quan xây theo lối cổ lâu có ba tầng mái. Sau cổng là thần đạo đi thẳng vào điện Đại Thành. Hai bên là hai hàng sao cao vút như hai hàng lính áp hầu. Phía trước chính điện giữa thần đạo là ba tấm bia đá. Đáng kể nhất là tấm bia do Phan Thanh Giản viết trước khi tử tiết, Trương Ngọc Lang lập năm 1872. Tấm bia thứ nhì kỷ niệm ông Tống Hữu Định và giới trí thức trùng tu tái thiết miếu năm 1903. Tấm bia thứ ba ca ngợi tấm lòng hảo tâm của bà Trương Thị Loan hiến đất làm hoa lợi hương hỏa.
Trong khu vực Văn Thánh Miếu còn được cất thêm một thơ lầu có tên là Tụy Văn lâu là nơi chứa sách, đọc thơ và bình văn. Lúc đầu Tụy Văn lâu được cất bằng gỗ lá, gồm một gian hai chái theo kiểu trùng thiềm điệp ốc, bên trên có gác với diện tích 144m2. Đến năm 1914 được trùng tu lại nền gạch, xây tường, lợp ngói ống và đổi tên thành Văn Xương Các.
Khu vực chính của Văn Thánh Miếu gồm Đại Thành điện và hai ngôi miếu ở trước sân đâu mặt nhau gọi là Tả Hữu vưu. Gian chính điện được bài trí đơn giản. Giữa là khánh thờ bài vị: Đại Thành Chí Thánh Tiên sư Khổng Phu tử và bài vị bốn vị đứng vào hàng đệ tử của ngài gọi là Tứ Phối.
Cũng trong chính điện, hai bên Tả ban và Hữu ban là khánh thờ: Thập nhị hiền triết. Còn hai bên Tả Hữu vu thờ: Thất thập nhị hiền, mỗi bên ba mươi sáu vị. Trong Văn Thánh Miếu có rất nhiều hoành phi, câu đối do các nhà hảo tâm ở khắp nơi hiến cúng…
Mỗi năm hai lần, nhân dân Vĩnh Long tổ chức lễ tế ở miếu Văn Thánh: Mùa Xuân tế vào ngày đinh, thượng tuần tháng 2 âm lịch, mùa Thu, tế vào ngày đinh, khoảng hạ tuần tháng 8 âm lịch.
Trải qua hàng trăm năm với nhiều biến cố của lịch sử, tuy đã được tu bổ nhiều lần nhưng ngôi miếu vẫn gần như không đánh mất đi nét kiến trúc cổ và hiện nay là văn miếu duy nhất còn tồn tại ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long.
P.V (Tổng hợp)
