.gif)
Nhà mồ Tây Nguyên đã bị bê tông hóa
Trong phong tục tập quán riêng của mình, người Tây Nguyên thường làm nhà mồ để chôn người chết. Nhà mồ thường lợp bằng lá cây, có khi là ngói, tole hay bất cứ thứ gì có sẵn. Điểm độc đáo là các nhà mồ luôn để đất bằng, mọi vật dụng riêng tư của người chết được mang theo để bên cạnh nhà mồ. Với người Tây Nguyên, Lễ Bỏ mả được coi là một lễ quan trọng, thường sau một vụ mùa thắng lợi khoảng ba năm sau khi người thân đã được chôn. Lễ Bỏ mả theo nghĩa của chữ “ bỏ mả” có nghĩa là sau lễ bỏ hẳn ngôi mộ, không còn lui tới chăm sóc nữa, để người chết rơi vào quên lãng. Bởi theo quan niệm của người Tây Nguyên, thì chính sau Lễ Bỏ mả, người chết đã đầu thai vào một kiếp khác. Trong Lễ Bỏ mả, ngoài tiệc rượu linh đình, cả làng tụ họp, chi tiết quan trọng nhất chính là tạc tượng nhà mồ.
Tượng nhà mồ do những nghệ nhân trong làng dùng chính thân cây có sẵn quanh vùng, tạc lên đó hình tượng người hay thú hoàn toàn ngẫu hứng để trước mộ người chết. Tập tục tạc tượng nhà mồ đã thấm sâu trong lễ nghi của người Tây Nguyên, vì Lễ Bỏ mả không thể không đặt tượng nhà mồ bên cạnh. Tượng nhà mồ được đánh giá là những tác phẩm điêu khắc khá độc đáo của người Tây Nguyên. Vào thuở rừng còn nhiều gỗ quý, các nghệ nhân tạc tượng còn nhiều. Họ chỉ cần đốn hạ một thân cây gỗ, rồi với chiếc rìu riêng của mình mà ngẫu hứng tạo nên tượng nhà mồ, coi như quà tặng chia tay với người thân. Tượng nhà mồ của xa xôi ấy không đẽo gọt trau chuốt kỹ càng, còn thô ráp với dạng hình người, thú hay bất cứ gì họ tưởng tượng ra rất có hồn, và vì tạc bằng gỗ quí nên chịu áp lực mưa gió của thời gian. Dẫu mổi dân tộc có cách thể hiện việc tạc tượng nhà mồ khác nhau, nhưng tượng nhà mồ là một phần không thể thiếu trong nét văn hóa Tây Nguyên.
.gif)
Nhà mồ thế kỷ 21
Tuy nhiên, sự biến mất của tượng nhà mồ Tây Nguyên vì giá trị mỹ thuật của tượng, có nhiều người chọn cách sưu tập những tượng nhà mồ coi như là báu vật, giá trị của tượng nhà mồ khá độc đáo và không hề có bức tượng nào giống bức tượng nào. Hiện tượng ăn cắp tượng nhà mồ cũng đã từng xảy ra.
Tỉnh Đắk Lắk được đánh giá là nơi còn nhiều khu vực nhà mồ, lưu giữ khá nhiều tượng nhà mồ độc đáo. Lễ Bỏ mã cũng là nét đặc sắc đối với du khách nếu Nhà mồ Tây Nguyên vào dịp này. Rải rác trên con đường đến Đắk Lắk, ta thấy thấp thoáng trong những cánh rừng những khu mộ với các tượng nhà mồ.
Nhưng hiện nay, ngay tại Buôn Đôn, Đắk Lắk chẳng hạn, trước tốc độ phát triển quá nhanh việc kinh doanh du lịch, khu vực được mệnh danh là xứ sở của voi và cũng là nơi có nhiều khu nhà mồ, kèm theo là những tượng nhà mồ độc đáo nằm bên cạnh dòng sông Sêrêpốc, nép mình dưới những rừng cây giã tị đang bị gạch hóa dần. Hiện nay, hiện tượng bê tông hóa các ngôi mộ của người dân tộc tại đây đã bắt đầu. Người dân bắt đầu xây mộ bằng vật liệu kiên cố, việc đẽo tượng nhà mồ trong lễ bỏ mả vì thế cứ thưa thớt dần. Một nét đẹp văn hóa dường như sắp sửa biến mất.
Bên cạnh đó, các cánh rừng không còn gỗ quý, cho nên gỗ dùng tạc tượng nhà mồ thường là gỗ tạp, có khi phải mua gỗ về làm tượng. Tượng nhà mồ vì thế chịu mưa nắng vài năm là mối mọt xâm nhập, hư hỏng. Yếu tố quan trọng nữa là các nghệ nhân tạc tượng nhà mồ vắng bóng lần, lớp trẻ kế tục cha ông vẫn tạc tượng nhà mồ, nhưng họ lại tạc chi tiết, trùng lắp theo sách vở, khiến cho tượng nếu được tạc ra cũng thiếu hẳn cái hồn.
.gif)
Biểu trưng trước một nhà mồ
Lo xa trước việc các khu nhà mồ Tây Nguyên không còn tồn tại, đồng nghĩa với việc không còn tượng nhà mồ, cách đây cả chục năm, Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk đã tiến hành sưu tầm các tượng nhà mồ về lưu giữ. Cách lưu giữ tượng nhà mồ bằng cách trả tiền để các nghệ nhân trong khi tạc tượng tạc thêm một bức tượng nữa giống như tượng đã tạc. Sự lo xa này cho đến nay đã được minh chứng là kịp thời.
Những khu nhà mồ Tây Nguyên, những tượng nhà mồ nằm trong rừng mặc gió mưa tàn phá sẽ chỉ còn trong ký ức. Tiếc cho một nét đẹp văn hóa đang phai tàn.
Những khu nhà mồ Tây Nguyên, những tượng nhà mồ nằm trong rừng mặc gió mưa tàn phá sẽ chỉ còn trong ký ức. Tiếc cho một nét đẹp văn hóa đang phai tàn.
Khuê Việt Trường
Theo baodulich.net.vn
Theo baodulich.net.vn
