Người Xinh Mun sống tập trung tại vùng núi cao thuộc các huyện Mai Sơn, Thuận Châu, Yên Châu, Mường La, Sông Mã, tỉnh Sơn La. Họ thường tổ chức các lễ hội với nội dung và hình thức thể hiện không giống với lễ hội của các dân tộc khác. Trong đó, lễ hội có tên gọi là Mạ ma được cộng đồng quan tâm hơn cả.
Lễ hội do thày mo chủ trì, cầu cúng xin cho con người sức khỏe, cộng đồng hòa thuận yên vui. Việc thực hiện lễ hội mang tính diễn xướng một thể loại văn nghệ dân gian mang nhiều nét văn hóa đặc sắc.
Trung tâm lễ hội Mạ ma là cây hoa (xặng bok) tượng trưng cho cây đời. Để chuẩn bị cho cây hoa "xặng bok" là cả một quá trình công phu. Người chuẩn bị là thầy mo và những "con nuôi" là người ốm do thầy chữa khỏi cùng với người dân trong bản. Một cây tre cao khoảng 3m được chọn làm "thân" cây, cành lá, hoa quả trên cây là những hình chim, chuồn sóc... Ngoài ra còn có cá, xương cá, con ve... và các vật dụng người Xinh Mun sử dụng như ô dù, chống chỉ, trống gỗ, tàu voi, tàu ngựa, cày bừa... Dưới gốc cây hoa trồng cây chuối lộn ngược, rêu, củ măng, quả bầu nậm... Xung quanh "xặng bok" là những bàn thờ cùng các mâm cúng với nhiều loại thức ăn.
Chủ trì lễ hội là thày tào, một hay hai đôi nam nữ giúp việc thày tào gọi là "báo chạu, xao chua". Ban chủ trì còn có thêm 2 thầy mo và 2 người thổi sáo, đánh chiêng.
Bắt đầu lễ hội là thầy mo cầu cúng. Trong lúc cúng thì chiêng và sáo cũng hòa nhịp tạo âm thanh cho mọi người tham gia múa xòe và tăng bu xung quanh cây hoa "xặng bok".
Trong lễ hội người ta tổ chức rất nhiều trò chơi như đấu kiếm, khỉ ăn chuối, trâu đằm, thằng ngốc... đặc biệt là "túc căn", "lạc gưa", “xòe họa" và "xòe tenh"... "Túc căn" và “Lạc gưa" là những trò mang tính biểu tượng, "túc căn" là đấu kiếm: hai người rút hai cần rượu cần, vờ làm kiếm xông vào đấu với nhau giữa tiếng hò reo cổ vũ của mọi người cho đến khi kiếm gãy nát mới thôi. "Lạc gưa" là kéo thuyền, mọi người dùng dây mây, chia hai phe kéo nhau....
Vui nhất là "xòe họa", mọi người cầm mảnh vải dài nối tay nhau thành vòng tròn nhảy "xòe" quanh cây hoa. Vừa xòe họ vừa nhảy, xòe mạnh, nhảy cao được khuyến khích bằng những lời hô "họa, họa". Chỉ khi nào mọi người mệt lử, xòe họa mới dừng. Còn "xòe tenh" là mùa âm dương, trò này là cuộc diễn giữa hai người khác giới, họ xòe cùng với "đạo cụ" riêng. Người đàn bà dùng bẹ chuối, người đàn ông là lõi cây chuối đã ra buồng dài khoảng gần 1m. Người đàn ông kẹp lõi chuối vào háng và nhảy, cố gắng dùng "của dương"; đâm vào người đàn bà trong khi người đàn bà giơ "của âm" ra đỡ đến khi nào "của âm" đập ra "của dương" cụn ngủn mới thôi.
Theo Dân Tộc Việt
Lễ hội do thày mo chủ trì, cầu cúng xin cho con người sức khỏe, cộng đồng hòa thuận yên vui. Việc thực hiện lễ hội mang tính diễn xướng một thể loại văn nghệ dân gian mang nhiều nét văn hóa đặc sắc.
Trung tâm lễ hội Mạ ma là cây hoa (xặng bok) tượng trưng cho cây đời. Để chuẩn bị cho cây hoa "xặng bok" là cả một quá trình công phu. Người chuẩn bị là thầy mo và những "con nuôi" là người ốm do thầy chữa khỏi cùng với người dân trong bản. Một cây tre cao khoảng 3m được chọn làm "thân" cây, cành lá, hoa quả trên cây là những hình chim, chuồn sóc... Ngoài ra còn có cá, xương cá, con ve... và các vật dụng người Xinh Mun sử dụng như ô dù, chống chỉ, trống gỗ, tàu voi, tàu ngựa, cày bừa... Dưới gốc cây hoa trồng cây chuối lộn ngược, rêu, củ măng, quả bầu nậm... Xung quanh "xặng bok" là những bàn thờ cùng các mâm cúng với nhiều loại thức ăn.
Chủ trì lễ hội là thày tào, một hay hai đôi nam nữ giúp việc thày tào gọi là "báo chạu, xao chua". Ban chủ trì còn có thêm 2 thầy mo và 2 người thổi sáo, đánh chiêng.
Bắt đầu lễ hội là thầy mo cầu cúng. Trong lúc cúng thì chiêng và sáo cũng hòa nhịp tạo âm thanh cho mọi người tham gia múa xòe và tăng bu xung quanh cây hoa "xặng bok".
Trong lễ hội người ta tổ chức rất nhiều trò chơi như đấu kiếm, khỉ ăn chuối, trâu đằm, thằng ngốc... đặc biệt là "túc căn", "lạc gưa", “xòe họa" và "xòe tenh"... "Túc căn" và “Lạc gưa" là những trò mang tính biểu tượng, "túc căn" là đấu kiếm: hai người rút hai cần rượu cần, vờ làm kiếm xông vào đấu với nhau giữa tiếng hò reo cổ vũ của mọi người cho đến khi kiếm gãy nát mới thôi. "Lạc gưa" là kéo thuyền, mọi người dùng dây mây, chia hai phe kéo nhau....
Vui nhất là "xòe họa", mọi người cầm mảnh vải dài nối tay nhau thành vòng tròn nhảy "xòe" quanh cây hoa. Vừa xòe họ vừa nhảy, xòe mạnh, nhảy cao được khuyến khích bằng những lời hô "họa, họa". Chỉ khi nào mọi người mệt lử, xòe họa mới dừng. Còn "xòe tenh" là mùa âm dương, trò này là cuộc diễn giữa hai người khác giới, họ xòe cùng với "đạo cụ" riêng. Người đàn bà dùng bẹ chuối, người đàn ông là lõi cây chuối đã ra buồng dài khoảng gần 1m. Người đàn ông kẹp lõi chuối vào háng và nhảy, cố gắng dùng "của dương"; đâm vào người đàn bà trong khi người đàn bà giơ "của âm" ra đỡ đến khi nào "của âm" đập ra "của dương" cụn ngủn mới thôi.
Theo Dân Tộc Việt
