Bài thơ “Rượu xui đủ điều” được người dân bản Cu pua viết lên tường nhà để nhắc nhở
Bản Cu pua nằm sát bên dòng sông Đakrông huyền thoại với 61 hộ dân và 278 nhân khẩu. Trước đây, đời sống của người dân Cu pua rất khó khăn, thiếu thốn đủ bề, hơn 70% người dân không biết chữ, trẻ em đều phải theo bố mẹ lên rẫy lên nương làm quần quật nhưng vẫn không đủ cái ăn vì các ông bố, người anh suốt ngày vùi đầu vào rượu chè, cờ bạc bê tha.
Lý giải về việc này, một già làng người Vân Kiều ở bản Cu pua giải thích rằng vì những lúc đi rừng, luồn núi mệt mỏi, xung quanh rừng núi thâm u, lạnh lẽo nên thấy buồn chán rồi dần dần hút thuốc và uống rượu sau đó nghiện lúc nào chẳng ai hay.
Lúc trước, mỗi khi bản Cu pua có đám cưới hay dỗ, kỵ và cả những ngày lễ lớn của bản làng luôn phải có một ché rượu cần lớn, thịt trâu, thịt bò bày la liệt trên các mâm cỗ và những bao thuốc lá được chuyền từ tay người này sang tay người khác. Họ uống ượu, múa hát và tâm sự thâu đêm suốt sáng. “Việc nương rẫy cứ để ngày mai”. Vì thế, người dân Cu pua đã nghèo lại càng nghèo hơn.
Nhận thấy tác hại tiền nhãn của việc uống rượu bia, hút thuốc là và chơi cờ bạc triền miên nên anh Hồ Ê Nót (một trong những người tiên phong) đã từ bỏ được rượu bia, thuốc lá và vận động mọi người làm theo. Tuy nhiên, thói quen của các ông chồng, đám thanh niên trai tráng từ sáng đến tối ngồi ở nhà hút thuốc, uống rượu, chơi bài để mặc cho vợ, mẹ lên rẫy đã ăn sâu vào nếp nghĩ, nếp làm của người dân tộc Vân Kiều nơi đây. Để vận động được người dân làm theo mình, anh Hồ Ê Nót (lúc trước là trưởng bản) đã làm gương bằng những hành động thiết thực, cụ thể. “Lúc trước, mình hay uống rượu, hút thuốc. Khi say xỉn thì hay la mắng, đánh đập vợ con nữa. Kinh tế gia đình ngày càng sa sút. Từ đó, mình quyết tâm bỏ rượu, thuốc lá và thường xuyên lên nương lên rẫy làm việc với vợ con. Giờ đây, mình không uống rượu, hút thuốc lá nữa rồi. Kinh tế gia đình ngày càng khá hơn”, anh Nót vui vẻ nói. Nhờ chú tâm vào làm ăn nên gia đình anh Hồ Ê Nót ngày càng khấm khá. Mới đây, anh Nót đã hùn vốn với một người em trong nhà để mua về nuôi hơn 50 con dê và 10 con bò.
Anh Nót cho biết thêm, phong trào không hút thuốc, uống rượu được triển khai thực hiện ở bản Cu pua cách đây hơn 15 năm trước, nhưng phải đến tận năm 2007 thì mới chính thức có hiệu quả. Vì không phải nói thay đổi là thay đổi ngay được mà phải “mưa dầm thấm đất” mỗi ngày khuyên nhủ, động viên bà con một ít rồi họ mới nghe và làm theo. Từ đây, đàn ông ở bản đã biết tác hại của rượu và thuốc lá. Thay vì ở nhà “chén tạc chén thù” cùng bạn bè thì nay họ đã biết vác rựa lên nương trồng ngô, trồng sắn với vợ, biết giành dụm tiền mua áo quần sách vở cho con cái đi học.
Để người dân tuân thủ quy chế và xử lý công bằng với tất cả mọi người, trưởng bản và các già làng đã họp bàn để đặt ra những quy định xử phạt những ai vi phạm hút thuốc, uống rượu. Những quy định này được ghi rõ vào hương ước của bản làng. Theo đó, người dân bản Cu pua hút thuốc, uống rượu mà bị phát hiện thì sẽ bị phạt 10 ngàn đồng, số tiền này sẽ được đưa vào quỹ chung và dùng vào việc tổ chức ngày lễ của bản. Những ai hút thuốc, uống rượu ở bản khác mà bị người trong bản phát hiện sẽ bị kiểm điểm, khiển trách trước toàn bản.
Già làng Hồ Ê Chuốp phấn khởi: “Lúc trước, đám thanh niên ở bản chỉ biết ăn chơi lêu lỏng thôi. Từ khi chúng nó bỏ được thuốc lá, rượu bia và cờ bạc thì mới chú tâm vào làm ăn kiếm tiền. Giờ đây, nhà nào nhà nấy kinh tế đều khá hơn, 100% trẻ em được đến trường. Gìa mừng lắm!”. Để thực hiện theo đúng quy ước của làng, mọi người dân ở bản Cu pua đều viết lên tường nhà mình dòng chữ “Chõi ngoãi ploong tưng đong” (tiếng Vân Kiều có nghĩa là “không được uống rượu trong nhà”) và bài thơ nói rõ về tác hại của bia rượu. Trong các lễ hội lớn của bản làng cũng như đám cưới hay ma chay đều không có bóng dáng của rượu bia, thuốc lá trên bàn mà thay vào đó là những lon nước ngọt, những tách trà nóng. Từ khi bỏ rượu bia, thuốc lá, hầu hết các hộ gia đình ở bản Cu pua đều có cuộc sống khấm khá hơn, nhiều hộ có của ăn của để và đặc biệt là bệnh tật về viêm loét dạ dày, hen suyển và viêm gan đều giảm đi rõ rệt.
Chị Hồ Kê Nít (24 tuổi) lấy chồng ở bản Cu pua đã được vài năm cho hay: “Trước đây, chồng tôi hay uống rượu say rồi về la mắng đánh đập vợ con. Nhưng từ khi bỏ rượu bia, thuốc lá, anh ấy thường xuyên cùng tôi lên rẫy trồng cây sắn, cây ngô để có tiền cho con ăn học. Vợ chồng hòa thuận với nhau hơn. Con cái cũng được bố đưa đón đi học. Tôi rất vui”.
Nói về lợi ích của phong trào không uống rượu bia, hút thuốc lá ở bản Cu pua, chị Hoang Vân Trinh – cán bộ văn hóa xã Đakrông cho biết: “Từ khi bản Cu pua thực hiện phong trào không uống rượu bia, hút thuốc lá, đời sống của người dân đã dần ổn định và đi lên. Đây là một mô hình rất tốt mà các thôn bản khác cần học tập và nhân rộng. Tôi cũng mong muốn cấp trên sẽ quan tâm, hỗ trợ để thực hiện một chương trình thiết thực để vận động, tuyên truyền người dân trên địa bàn toàn xã bỏ rượu bia, thuốc lá như người dân ở bản Cu pua”.
Trần Thanh
