Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Xuân Lứ (SN 1942) trên mảnh đất quê hương giàu truyền thống cách mạng ở thôn Trung Sơn, xã Hồng Lộc, huyện Lộc Hà (tỉnh Hà Tĩnh). Sau khi tốt nghiệp THPT, tháng 8/1961, ông được cử đi học lớp rà phá bom nổ chậm, kết thúc khóa học được cử làm Đội trưởng đội rà phá bom trên 2 tuyến đường 1A đoạn qua Hà Tĩnh và đường 15A trong giai đoạn Đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc.
Trong giai đoạn từ năm 1966 đến năm 1972, Đế quốc Mỹ tập trung đánh phá ác liệt tuyến đường 1A (đoạn từ cầu Hạ Vàng đến cầu Già) và đánh lên đường 15A (trọng điểm đánh phá là ngã ba yết hầu Đồng Lộc) để ngăn chặn hậu phương lớn miền Bắc chi viện cho chiến trường lớn miền Nam. Trước tình hình đó, Hà Tĩnh chủ trương thành lập Ban Đảm bảo giao thông và Đội Quan sát rà phá bom nổ chậm (ông Nguyễn Xuân Lứ lúc đó vinh dự được phân công làm đội trưởng).
Chiến tranh đã lùi xa, nhưng trong ký ức người lính già Nguyễn Xuân Lứ vẫn không bao giờ quên sự kiện vào lúc 12 giờ đêm ngày 25/01/1967. Lúc đó, đoàn xe 6 chiếc của ta từ miền Bắc vào tiếp viện cho chiến trường miền Nam đi qua Ngã ba Đồng Lộc bị máy bay địch ném bom làm hư hỏng và nhiều người bị thương, giao thông tắc nghẽn. Trong tình thế cấp bách đó, tại trận địa chỉ còn ông và đồng đội là Phan Văn Ngọc - Đội phó Đội rà phá bom mìn (đang làm nhiệm vụ gác barie và theo dõi bom). Đứng trước hoàn cảnh đó, hai người tự phân công nhiệm vụ cho nhau, đồng chí Ngọc về báo cho UBND xã Đồng Lộc cùng lực lượng giao thông và thanh niên xung phong biết để lên ứng cứu rồi phải nhanh chóng quay lại để thực hiện nhiệm vụ. Còn ông thì đưa thương binh ra trạm y tế xã Đồng Lộc cấp cứu, rồi nhanh chóng quay về hướng dẫn các lực lượng khắc phục hậu quả để đường sớm được thông xe.
Vừa xong việc, chưa kịp nghỉ ngơi, địch lại tiếp tục thả pháo sáng và bắn đạn 12,7 ly làm một đồng chí lái xe hi sinh, buộc ông phải tìm nơi chôn cất liệt sỹ. Tiếp đó, địch lại dội 36 quả bom ở cầu Tối, ông và đồng chí Ngọc lại phải tiếp tục nhiệm vụ rà phá bom để thông đường thì một sự việc không may ập đến, đồng chí Ngọc bị mảnh bom xuyên vào người hi sinh còn ông bị thương. Sau những trận bom ngày 25/01/1967 đó, ông được đơn vị đề nghị lãnh đạo cấp trên ra quyết định kết nạp Đảng ngay trên chiến hào.
Trong dòng hồi tưởng của người anh hùng đáng kính, trận đánh ngày 10/4/1967 sẽ mãi nguyên vẹn trong ký ức về một thời bom đạn. Ngày đó, máy bay Mỹ liên tục đánh phá 3 điểm trên tuyến đường Quốc lộ 1A đoạn qua huyện Can Lộc với lượng bom 132 quả các loại và dọc tuyến đường 15A với 96 quả. Để đảm bảo mạch máu giao thông, tổ do ông phụ trách phải gấp hành động, làm việc cật lực và phá được gần 200 quả bom các loại.
Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Xuân Lứ hồi tưởng: “Để phá được số lượng bom khổng lồ trong quãng thời gian gấp rút đó, tôi và các anh em trong tổ phải lặn xuống sông, xuống gầm cầu mò mẫm, tháo gỡ từng cái chong chóng lên xác định xem đó là loại gì để tìm cách đánh cho phù hợp. Đó là việc làm vô cùng nguy hiểm, nhưng trong tình thế cấp bách chúng tôi sẵn sàng chấp nhận hi sinh. Riêng tôi và một đồng đội tên Bình đã phá nổ thành công 96 quả bom nằm sâu dưới nước. Không chỉ phá được bom mà bản thân tôi cũng tìm hiểu kỹ từng loại tháo gỡ lấy thuốc nổ phục vụ khai thác đá hàn gắn đường”.
Kể về những chiến công của mình, người cựu binh già ánh lên niềm vui khi nói về sự kiện ngày 08/3/1968 tại eo Truông Kén. Ông kể: “Lúc đó có 2 đoàn xe gồm 24 chiếc (trong đó đoàn xe có đồng chí Phan Trọng Tuệ - Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải) đi qua khu vực ngã ba Đồng Lộc thì vẫn còn 2 quả bom trên đường, có thể phát nổ bất cứ lúc nào. Đội rà phá bom mìn lúc đó chỉ có tôi ở hiện trường và tôi cũng đã tìm đủ mọi cách để phá nhưng bất thành. Để đảm bảo an toàn cho đoàn xe cũng như lãnh đạo tôi đã lột bỏ hết đồ kim loại trong người, một mình dùng đòn bẩy cố sức cạy ra khỏi vị trí, rồi lần lượt lăn chúng ra xa mặt đường”.
“Hành động dũng cảm đó đã giúp đoàn xe đi qua an toàn và tôi được mọi người chào đón trong trong tiếng hò reo, vui mừng khôn tả. Khi xe thông tuyến, tôi được đích thân bộ trưởng Phan Trọng Tuệ chở thẳng vào gặp chủ tịch UBND tỉnh để đề nghị được tuyên dương và được lãnh đạo tỉnh thưởng ngay 100 đồng, sau đó 10 ngày thì nhận được bằng khen và thư khen của Bộ Giao thông Vận tải, sau này còn được tặng Huân chương Chiến công hạng nhất”, ông Lứ tự hào.
Với phương châm “Địch chặt đứt thì ta hàn gắn lại”, anh hùng Nguyễn Xuân Lứ cùng đồng đội đã viết tiếp chiến công hiển hách vào ngày 08/6/1968 tại khu cầu Tối trên tuyến đường Đồng Lộc. Ngày hôm đó, giặc Mỹ thả 154 quả bom làm hỏng đường 15A và cây cầu chiến lược này. Giữa làn mưa bom ấy, anh hùng Nguyễn Xuân Lứ (lúc bấy giờ ông làm Tổ trường tổ rà phá bom của huyện Can Lộc) đã phối hợp với anh hùng Vương Đình Nhỏ (lúc đó là Tổ trưởng tổ rà phá bom Quân khu 4 về tăng cường) đã vô hiệu hóa toàn bộ bom đạn của kẻ thù. Đặc biệt, tại khu vực cầu Tối này, họ đã tự thân lần mò, mạo hiểm lặn sâu để thực hiện nhiệm vụ tưởng chừng như là bất khả thi là phá được 3 quả bom từ trường nằm sâu dưới nước. Sau này, 2 người anh hùng này còn phối hợp rà phá thêm 130 quả bom các loại nữa, trong đó có 2 lần ông Nguyễn Xuân Lứ bị thương, may mắn thoát chết.
Với tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, trên mặt trận chiến đấu bảo vệ huyết mạch giao thông, anh hùng Nguyễn Xuân Lứ đã phá nổ được 312 quả bom các loại, mở được 8 quả bom lấy thuốc nổ khai thác đá để hàn gắn đường, huấn luyện 2 đơn vị dân quân biết cách rà phá bom thủ công, hướng dẫn anh em trong đội và anh em công binh rà phá được hàng ngàn quả bom nguy hiểm đảm bảo kịp thời cho xe thông tuyến. Ông cũng đã cứu thoát 12 người bị thương, hướng dẫn cứu thoát được hàng chục xe tải và hàng hóa, tự tay chôn cất hàng trăm đồng chí, đồng đội, Nhân dân hi sinh trên trận địa Ngã ba Đồng Lộc.
Trong những ngày tháng sống và chiến đấu đầy oai hùng nơi tuyến lửa, ông đã 4 lần được đồng đội tổ chức truy điệu sống, 9 lần bị thương. Năm 1981, vì sức khỏe quá yếu, vết thương liên tục bị tái phát nên ông đã xin được nghỉ chế độ mất sức, rời khỏi ngành giao thông vận tải về quê sinh sống. Ghi nhận những cống hiến, hi sinh đó, năm 2015 ông được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân.
