Phụ nữ Chăm- Người lưu giữ văn hóa dân tộc

Giữ nghề thêu truyền thống

Từ năm 14 tuổi, cô PhaTyMah (ấp Châu Giang, xã Châu Phong, TX. Tân Châu) đã được mẹ truyền nghề thêu truyền thống của dân tộc mình. Suốt 40 năm gắn bó với nghề, qua thăng trầm của năm tháng, cô vẫn miệt mài chỉ dạy cho những người con, cháu trong gia đình, ở xóm để cùng nhau gìn giữ nét đẹp bao đời nay. “Hầu như, cô gái Chăm nào khi lớn lên, cũng đều được người bà, người mẹ truyền lại nghề thêu, dệt, làm bánh. Đó là những tiêu chí đánh giá sự khéo tay, giỏi giang của người phụ nữ khi đến tuổi dựng vợ, gả chồng…”- cô Phatymah giải thích.

Không còn chạy hàng như trước đây, nhưng các sản phẩm thêu của phụ nữ Chăm ở Châu Phong vẫn được nhiều người trong và ngoài nước lựa chọn. Có lẽ, nó không đa dạng mẫu mã, màu sắc nhưng người ta yêu thích vì tất cả các họa tiết, dù nhỏ nhất cũng được làm bằng tay. Người thợ phải đếm từng sợi chỉ của chiếc khăn, sau đó sẽ đi những nét đứng, nét xiên đều nhau. Choàng trên đầu chiếc khăn mas-pok màu trắng, điểm một vài họa tiết đơn giản, nhưng khi phối cùng trang phục lại giúp người phụ nữ Chăm thêm phần sang trọng, xinh đẹp khi đi tiệc cưới, lễ hội. Hiện nay, vì là loại hàng cao cấp, nên chiếc khăn mas-pok chủ yếu để xuất khẩu, tùy theo tay nghề của từng người mà từ 10-15 ngày mới hoàn thành. Đó là do phải trải qua nhiều công đoạn, từ thêu chân khăn, họa tiết và công phu nhất là đường viền. “Bây giờ chủ yếu làm theo đơn đặt hàng, nên các họa tiết trên khăn đều có sẵn mẫu. Nhìn nhiều đường nét, nhưng với người trong nghề, chỉ cần nhìn sơ qua là nhớ ngay. Trước đây, chỉ cần nói ý thích chiếc khăn như thế nào, người thợ sẽ chế tác, sáng tạo thêm đường nét, hoa văn để tạo ra một chiếc khăn thật đẹp…”- cô Phatymah chia sẻ.

Dệt thổ cẩm Phũm Soài

Cùng nằm ở xã Châu Phong, ấp Phũm Soài nổi tiếng với nghề dệt thổ cẩm từ lâu đời, với nhiều sản phẩm phong phú, như: Xà rông, khăn choàng, túi xách… Sản phẩm được làm đủ loại, từ thông dụng nhất, cho đến các loại cao cấp dành cho xuất khẩu. “Làng nghề dệt thổ cẩm nơi đây góp phần gìn giữ những nét văn hóa truyền thống của dân tộc từ xa xưa, khi các công đoạn đều được người thợ thực hiện bằng tay. Tất cả những sản phẩm làm ra đều do những người thợ khéo tay nhất dệt thành”- ông Go Sa Ly,  Chánh Văn phòng Ban Đại diện Cộng đồng Hồi giáo Islam tỉnh An Giang cho biết.

Trước đây, các sản phẩm thổ cẩm ở Phũm Soài đều được nhuộm bằng chất liệu có từ thiên nhiên như: Nhựa cây, vỏ cây và trái cây. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của khách hàng, đa dạng thêm mẫu mã sản phẩm, các nghệ nhân nơi đây còn sử dụng phẩm màu để tạo thêm nhiều hoa văn, màu sắc. Trong thời buổi công nghiệp hiện đại, nhưng những sản phẩm được dệt bằng thủ công vẫn có đất sống, đó là nhờ tay nghề của người thợ tâm huyết, khéo tay. Có lẽ, đặc sắc của sản phẩm dệt người Chăm là ở các mẫu hoa văn trang trí, từ hoa văn sóng nước, hoa văn 2 đường biên… được dệt nên từ những người phụ nữ khéo tay nhất. Theo cô PhaKyYah, người thợ dệt với nhiều năm kinh nghiệm, sản phẩm thổ cẩm phải có nhiều mẫu mã, màu sắc, được truyền lại từ xưa, hoặc người thợ ghi nhận lại từ cuộc sống đời thường, thiên nhiên muôn màu. Để có được một sản phẩm đẹp, phải trải qua nhiều công đoạn, từ chế tác hoa văn, kỹ thuật nhuộm, lên khung dệt… và không thể thiếu sự khéo tay của người phụ nữ- người thợ dệt tài hoa.

Trong rất nhiều sản phẩm được làm ra từ làng nghề dệt thổ cẩm Phũm Soài, thì sà rông vân mây (Eh Nghìn) dành cho nam và bông dâu (Mòl) dành cho nữ là một sáng tạo độc đáo của thợ dệt người Chăm.