Nhà của người Lô Lô, Hà Giang

Những ngôi nhà trình tường của đồng bào Lô Lô (Hà Giang) không chỉ mang lại nét đẹp cho vùng cao nguyên vốn chỉ có đá núi chập chùng mà còn thể hiện kỹ thuật làm nhà điêu luyện của người vùng cao.


 
Nhà trình tường của người Lô Lô, Hà Giang. Ảnh: Internet

Với khoảng 1500 người Lô Lô, phân bổ ở các xã Lũng Cú, Sủng Là, Lũng Táo, Má Lé và thị trấn Đồng Văn, dân tộc Lô Lô (Hà Giang) có những nét văn hóa riêng, khá độc đáo như: múa trống đồng, múa sạp và lễ hội cầu mùa vào tháng 7 dương lịch… Trong đó “ngôi nhà” của người Lô Lô chính là nơi phản ánh cuộc sống sinh hoạt, văn hóa của họ trên Cao nguyên đá Đồng Văn.

Người Lô Lô thường chọn những nơi thung lũng rộng lớn và bằng phẳng để dựng làng và họ có truyền thống lâu đời về cấy lúa nước. Trước kia người Lô Lô ở nhà sàn, nhưng do rừng bị tàn phá nhiều nên việc khai thác nguyên vật liệu làm nhà trở lên khó khăn; vì vậy họ chuyển sang làm nhà nửa sàn, nửa đất. Kiến trúc nhà ở của người Lô Lô đơn giản, song có nhiều nét tương đồng với nhà ở của người Hoa và người Cờ Lao.

Khi chuẩn bị xong các vật liệu xây cất nhà, người Lô Lô thường chọn một nơi đất tốt và chọn hướng cho hợp tuổi người chủ định làm nhà. Họ phải quy chiếu các tiêu chí: tiền, hậu, tả, hữu, trước hết phải tìm tổ sơn, dò long mạch theo thế đất để tìm chỗ "tụ khí tàng phong" sau đó cho bảy hạt gạo chôn xuống đấy, ba ngày sau mở ra, thấy hạt gạo nở, không bị kiến gặm và di chuyển thì nơi đó có sinh khí và làm nhà tốt. Khi dựng cột cũng như lợp mái, người Lô Lô đều xem ngày giờ và làm lễ cầu an để trong quá trình làm nhà tránh được những bất trắc xảy ra.

Nhà được trình tường khá chắc chắn, tường dày từ 40 đến 50cm; trông bề thế, tránh được cái rét mùa đông, vào mùa hè thì dịu mát. Những vì kèo gỗ làm khá đơn giản, với 3 hàng cột (cột chống nóc, cột quân tiền và thường trốn cột quân hậu); có kết cấu xà ngang, xà dọc và kèo gỗ gác lên đầu cột. Tuy nhiên, nó được gác trên một khung tường bằng đất nên ngôi nhà khá vững chắc. Do sinh sống trên vùng núi đá, nên gỗ làm nhà thường là các loại gỗ tốt của núi đá rất khỏe và bền như thông đá, sa mộc...


 
Cổng vào nhà trình tường. Ảnh: Internet

Quy mô nhà thường chỉ làm ba gian, không có trái và chỉ có hai vì kèo gỗ, hai đầu hồi trốn cột, kèo gác ngay lên tường. Nhà chỉ có một cửa chính ở gian giữa và một cửa phụ ở gian bên trái để đi ra vườn. Ngày xưa hầu hết lợp bằng cỏ tranh, những nhà khá giả lợp bằng ngói âm dương; ngày nay thì hầu hết lợp bằng ngói âm dương và tấm phi prô-xi-măng. Từ xà ngang lên mái được bố trí thành không gian riêng để làm kho chứa lương thực và đồ dùng gia đình. Gian giữa, đối diện với cửa chính là bàn thờ tổ tiên ba đời (duỳ khế) đặt ở sát vách. Ban thờ được làm đơn giản bằng tấm gỗ, trên có đặt bát hương để cắm hương khi hành lễ. Đặc biệt trên ban thờ có các hình nhân bằng gỗ được vẽ mặt với đầy đủ mắt, mũi, mồn v.v bằng than tro, tượng trưng cho các thế hệ tổ tiên được thờ. Đây cũng là nét rất riêng của người Lô Lô.

Buồng ngủ của người Lô Lô được làm ở phía giáp tường trước nhà; buồng ngủ của vợ chồng ở bên trái gần cửa phụ; buồng ngủ của con cái ở gian bên phải. Trước buồng ngủ của vợ chồng là bếp nấu ăn, nấu rượu. Buồng của vợ chồng cũng là nơi cất giữ các đồ dụng quý giá của gia đình. Thông thường ở gian này, người Lô Lô có đặt ban thờ (khoan ly) thờ người chết bất đắc kỳ tử. Trước buồng ngủ của con cái là bếp sưởi và cầu thang lên trên gác. Cầu thang làm rất đơn giản, đóng bằng gỗ hoặc bằng tre, có từ 9 đến11 nhịp.

Người Lô Lô rất kiêng để đồ uế tạp lên ban thờ, sợ ma quở trách. Cũng ở gian giữa dành bố trí để tiếp khách và kê giường ngủ cho khách. Khi không có khách thì chỉ ông chủ và những con trai lớn của gia đình mới được ngủ ở đây. Họ rất kiêng không được mang đồ uế tạp qua cửa chính, phụ nữ mới sinh cũng không được đi qua cửa này. Quan niệm của người Lô Lô khi làm nhà cũng phải chọn tuổi và chọn hướng đất để thuận lợi cho sinh cơ, lập nghiệp.

Sau khi dựng nhà xong, họ tổ chức mừng nhà mới. Lễ mừng nhà mới của người Lô Lô diễn ra đơn giản nhưng vui.

Theo Dân Tộc Việt

Link nội dung: https://phuongnam.vanhoavaphattrien.vn/nha-cua-nguoi-lo-lo-ha-giang-a3164.html