Nguyễn Thụy Kha: Người lữ hành lãng tử và sự tận hiến cho nghệ thuật

Hành trình từ người lính đến người nghệ sĩ

Nguyễn Thụy Kha, sinh ngày 7/10/1949 tại vùng đất thôn Ngãi Am, xã Hòa Bình, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Lớn lên trong một gia đình đậm chất văn hóa Việt. Ông từng là học sinh tại Trường Ngô Quyền, Hải Phòng, và sau đó tốt nghiệp Đại học Thông tin năm 1971, nơi ông hoàn thành khóa học kỹ sư thông tin.

Cuộc đời ông gắn liền với hành trình người lính khi gia nhập Quân đội Nhân dân Việt Nam, bắt đầu với vai trò kỹ sư thông tin tại Binh chủng Thông tin.

Ông đã vượt qua những ngày tháng khốc liệt tại chiến trường Quảng Trị, Khu 5 và Tây Nguyên, mang tinh thần chiến đấu ấy vào từng câu thơ và bài hát. Những trải nghiệm thời chiến đã trở thành mạch nguồn cảm hứng phong phú, định hình phong cách sáng tác sâu lắng, đậm tính nhân văn.

Không chỉ là người lính quả cảm, Nguyễn Thụy Kha còn là một nghệ sĩ tài hoa. Đam mê văn học nghệ thuật đã đưa ông đến Trường Viết văn Nguyễn Du (1979-1983), mở ra con đường sáng tác không giới hạn. Ông xuất bản hơn 15 tập thơ, nhiều bút ký và sách nghiên cứu chuyên sâu, trong đó có thể kể đến các tác phẩm nổi bật như: “Văn Cao - Người đi dọc biển,” “Những gương mặt âm nhạc thế kỷ,” và “Nửa thế kỷ Tân nhạc Việt Nam.”

Một trong những bài thơ để đời của ông là “Không đề”, bốn câu thơ ngắn nhưng khắc sâu cảm xúc: "Đưa người yêu qua nhà người yêu cũ/ Rơi cơn mưa ban trưa/ Chợt thấy mình tách làm hai nửa/ Nửa ướt bây giờ nửa ướt xa xưa."

Không dừng lại ở thi ca, ông còn sáng tác nhạc, viết kịch bản phim và tham gia bình luận hàng loạt tác phẩm điện ảnh. Cuốn sách “1.000 ca khúc Thăng Long Hà Nội” do ông biên soạn nhân dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long là minh chứng sống động cho sự tâm huyết không ngừng nghỉ.

Di sản và sự ghi nhận

Suốt sự nghiệp dài đầy cống hiến, Nguyễn Thụy Kha nhận được hàng loạt giải thưởng danh giá, trong đó có Giải thưởng thơ Báo Văn nghệ (1981-1982) ghi dấu ấn từ những ngày đầu sáng tác; Giải thưởng Lê Quý Đôn (1986) với những công trình văn học sắc sảo; và đỉnh cao là Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật (2023), minh chứng rõ ràng cho những đóng góp nổi bật và ý nghĩa của ông đối với nền văn học nghệ thuật nước nhà.

Tuy nhiên, giá trị của Nguyễn Thụy Kha không chỉ nằm ở những giải thưởng.

Ông được ngưỡng mộ vì đã sống một cuộc đời tự do, không bị bó buộc bởi bất kỳ khuôn mẫu nào. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều từng nhận xét: "Ông được sống như chính con người ông muốn, viết như ông muốn và chơi cũng như ông muốn." Điều này cho thấy, ông không chỉ là một người nghệ sĩ tài năng mà còn là một biểu tượng của sự tự do và chân thật, điều mà nhiều người khao khát nhưng không dễ đạt được. Di sản ông để lại là cảm hứng lớn lao, không chỉ cho những người làm nghệ thuật mà còn cho những ai đang tìm kiếm ý nghĩa đích thực của cuộc sống.

Một người bạn lãng tử thân thiết

Nguyễn Thụy Kha hiện lên trong mắt bạn bè và đồng nghiệp như một "lãng tử hào sảng", người luôn đem đến sự ấm áp và niềm vui trong các cuộc gặp gỡ. Ông có thể trò chuyện thâu đêm với bạn bè về thơ ca, âm nhạc, không bao giờ ngần ngại chia sẻ niềm đam mê của mình. Những bữa rượu cùng thơ, tiếng cười rộn rã hay những ý tưởng sâu sắc được bàn luận hăng say chính là biểu tượng của phong thái và tinh thần nghệ thuật của ông.

Thế nhưng, ẩn sau vẻ ngoài lãng tử ấy là một người lao động nghệ thuật không mệt mỏi. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều từng ví ông như “một thợ cày” trên cánh đồng sáng tạo, luôn tận tâm chăm sóc từng mầm xanh của thơ ca và âm nhạc. Chính tinh thần này đã giúp ông gặt hái những "mùa vàng" đáng nhớ trong sự nghiệp của mình. Hình ảnh Nguyễn Thụy Kha cần mẫn bên bàn làm việc, say mê ghi chép hay chỉnh sửa từng dòng thơ, từng nốt nhạc, đã để lại ấn tượng sâu sắc không phai nhòa trong lòng những ai có cơ hội đồng hành cùng ông.

Tôi và Nguyễn Thụy Kha có kỷ niệm sâu sắc, đó là vào dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long, ông một mình sưu tầm, phân định, biên soạn cuốn sách âm nhạc: “1000 ca khúc Thăng Long Hà Nội”. Quý mến ông, các nhạc sĩ đều ủng hộ hết lòng. Riêng tôi, có đến 4 ca khúc được ông chọn in vào cuốn sách quý giá này.