Thanh Hóa: Khai mạc Chương trình liên hoan thực hành tín ngưỡng Thờ mẫu Tam Phủ tại đền Phủ Sung

Tham dự khai mạc có ông Nguyễn Danh Hòa - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển, Trưởng Ban tổ chức; Bà Lê Ngọc Hoa - Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, Phó Chủ tịch UBND huyện Như Thanh; Ông Nguyễn Hữu Sang - Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND thị trấn; Phòng Văn hóa huyện Như Thanh; Ban Quản lý Đền mẫu Phủ Sung; các nghệ nhân, thanh đồng, thủ nhang; các nhà hoạt động tâm linh đã có nhiều thành tích đặc biệt xuất sắc trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc cùng đông đảo bà con nhân dân. 

Đền mẫu Phủ Sung tọa lạc tại khu phố Xuân Phong, thị trấn Bến Sung, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa, là di tích lịch sử văn hóa và kiến trúc nghệ thuật thờ mẫu, đứng đầu trong hệ thống thần điện ở đền là Liễu Hạnh công chúa. Từ xa xưa người dân tin rằng nàng là con gái của Ngọc Hoàng, vì phạm lỗi bị đày xuống trần gian thác sinh vào nhà họ Lê, được bố mẹ đặt tên là Giáng Tiên, gả chồng năm 18 tuổi. Ba năm sau bị gọi về trời nhưng nàng nhớ chồng con, Ngọc Hoàng phải cho nàng trở về hạ giới. Lần này nàng sắp đặt nhà cửa cho yên ổn chứ không ở lại gia đình. Sẵn có phép màu biến hóa, nàng vân du ở khắp mọi nơi. Thế rồi, nàng lại vào Nghệ An kết duyên với một thư sinh, khi chồng thi đỗ làm quan thì nàng lại đến kỳ hạn phải trở về trời.

Không chịu được với thời gian hạnh phúc quá ngắn ngủi, Liễu Hạnh lại xin vua một lần nữa giáng sinh. Lần này, nàng cùng hai thị nữ về vùng Phố Cát (Thạch Thành, Thanh Hóa). Ở đây, tiên chúa đã trừng trị những bọn người có tính trêu ghẹo, gia ơn cho người dân… do đó triều đình cho là yêu quái đem quân lính đến tiêu trừ nhưng nhiều lần bị tiên chúa đánh cho thảm bại. Vua phải cầu một đạo sĩ là Tiền Quân Thánh cầm quân chống cự ở núi Sòng (Bỉm Sơn, Thanh Hóa ngày nay). Trận đánh diễn ra ác liệt mà đến nay người đời vẫn quen gọi với cái tên là Sùng Sơn đại chiến.

Để chiến thắng, tiến quân thánh phải lập mẹo nhưng cùng lúc đó Đức phật đã hiện ra yêu cầu nhà vua và những người chiến thắng trả lại tự do cho tiên chúa. Sau đó, triều đình phong thần Liễu Hạnh là Mã Hoàng Công chúa, rồi chế thắng Đại Vương. Cũng từ đó, nữ thần đã trở thành bậc siêu trần luôn ban ân đức cho mọi người nên được nhân dân tôn là Thánh Mẫu. Chính vì vậy, ở Đền Sòng (Bỉm Sơn), Phủ Sung (Như Thanh)… đã dựng những ngôi đền lớn hàng năm mở hội phụng thờ Thánh Mẫu.

Trải qua nhiều thăng trầm biến cố của lịch sử, Đền mẫu Phủ Sung có thời gian chỉ còn lại dấu tích. Giai đoạn 2011 - 2015 bằng nguồn kinh phí chống xuống cấp và các nguồn tài trợ, địa phương đã tiến hành trùng tu lại nhà từ đường và một số hạng mục, hiện nay cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương đang nỗ lực để tiếp tục đầu tư tôn tạo nâng tầm di tích thu hút du khách thập phương về với Đền mẫu Phủ Sung.

Chương trình Liên hoan Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam phủ của người Việt tại Đền mẫu Phủ Sung (thị trấn Bến Sung, huyện Như Thanh tỉnh Thanh Hóa) nhằm tôn vinh nét đẹp truyền thống văn hoá, giới thiệu quảng bá đến du khách trong nước và quốc tế những giá trị tinh hoa văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, đã chính thức được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Đây cũng là dịp để các nghệ nhân hát chầu văn, thanh đồng, các nhóm thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu được giao lưu, học hỏi trao đổi kinh nghiệm, quảng bá về giá trị văn hoá nâng cao đời sống tinh thần, cũng như để công chúng có một cách nhìn đúng về loại hình nghệ thuật dân gian đa ngành truyền thống của người Việt, hội tụ nhiều giá trị văn hoá khác nhau này.

Những năm gần đây, đặc biệt là từ năm 2016 đến nay, sau khi được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, “Thực hành Tín ngưỡng Thờ mẫu Tam Phủ của người Việt” đã càng ngày càng được cộng đồng quan tâm và phát triển, lan tỏa sâu rộng ra nhiều vùng, miền trên phạm vi cả nước và một số nước có người Việt làm ăn, sinh sống tại nước ngoài. Nhìn vào thực tế, trước thời kỳ đổi mới (1986), Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt chưa được nhìn nhận đúng đắn về giá trị và không được thực hành một cách đầy đủ. Nhờ có Pháp lệnh về tín ngưỡng và tôn giáo (2004), Luật Di sản văn hóa (2001 sửa đổi 2009), Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ đã được Chính phủ quan tâm bảo tồn và phát huy. Công văn của Bộ Nội vụ (Ban Tôn giáo chính phủ) về “Hoạt động thờ Mẫu” số 995/TGCP-TGK ngày 28/10/2013 gửi Ban Tôn giáo (Sở Nội vụ) các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, đánh giá những giá trị cơ bản của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ và đề xuất một số biện pháp bảo tồn. Cũng nhờ đó, nhiều giá trị văn hóa từ thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ đã được nhận thức sâu sắc hơn, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của một bộ phận dân chúng, góp phần xây đắp thêm cho đời sống văn hóa xã hội ngày một sinh động, làm nên sợi dây vô hình đoàn kết các dân tộc trong cộng đồng Quốc gia đa dân tộc Việt Nam.

Tuy nhiên, những năm gần đây trong địa bàn bàn cả nước nói chung và địa bàn tỉnh Thanh Hóa nói riêng cũng đã xuất hiện những biến tướng trong các lễ nghi của tín ngưỡng, hoặc một số tổ chức, cá nhân đã lợi dụng những giá trị của di sản văn hóa này, phát sinh những hoạt động mang tính lệch chuẩn… Một số bộ phận quản lý Nhà nước về văn hóa ở địa phương chưa nhận thức đầy đủ giá trị của Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, tiến hành ngăn cấm, hạn chế việc tổ chức các hoạt động tín ngưỡng của cộng đồng một cách tự phát, dẫn đến nguy cơ tác động tiêu cực vào di sản, cản trở hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị mang bản sắc dân tộc trong đời sống văn hóa xã hội nói chung. Thực tế đó đã và đang gây ra những ảnh hưởng đáng kể đến quá trình thực hiện Chương trình quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt do Thủ tướng Chính phủ ký cam kết với UNESCO sau khi di sản được vinh danh vào năm 2016.

Xuất phát từ nhu cầu nguyện vọng của các nghệ nhân, đồng thầy, đạo quan, các nhà hoạt động tâm linh trong cả nước, Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn di sản Văn hoá Quốc gia thuộc Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển đã phối hợp với UBND thị trấn Bến Sung, Ban Quản lý Đền mẫu Phủ Sung, tổ chức Liên hoan Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt để tạo sự giao lưu gắn kết học hỏi với các nghệ nhân, thanh đồng đạo quan trong cả nước. 

Ngay sau lễ khai mạc, các đại biểu, nhân dân và du khác thập phương đã được chứng kiến các nghệ nhân, thanh đồng biểu diễn khăn chầu, áo ngự, diễn xướng các giá đồng trong nghi lễ chầu văn truyền thống. Thông qua liên hoan, các nhóm thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu có cơ hội gặp gỡ, giao lưu, học hỏi, qua đó, tăng cường tình đoàn kết, niềm tin yêu và tôn vinh tín ngưỡng thờ Mẫu, góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị tốt đẹp của văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu trong đời sống xã hội.