Đền Bản Cảnh: Mòn mỏi đợi... “di tích” (Kỳ cuối)

Ngược dòng sông Giăng

Nghỉ việc quan, Đinh Bộ Cương về quê, ngược dòng sông Giăng. Với tầm nhìn xa, trông rộng, ông chủ trương "Dĩ nông tàng nho". Không chỉ chiêu tập dân đinh, khai khẩn đất hoang, lập thành làng Môn Trang (Trang ấp người Cao Môn), cho xây dựng con đập cùng công trình dẫn thủy nhập điền vào cánh đồng Môn Điền, ông còn mở trường, mở mang sự học cho con em trong vùng.

Truyền thuyết còn kể rằng, khi ông về đây, vùng này còn hủ tục cưới vợ cho Hà Bá. Cuối năm 1497, ông nhiều lần cùng quân lính và tráng đinh khỏe mạnh đi thuyền lên thượng nguồn sông Giăng, gọi là thăm Hà Bá, nhưng cốt là chỉ cho mọi người dân biết lý do tại sao mỗi năm lại có lũ lụt... Lại cho người về kinh, thuê người vẽ địa đồ, cho di dời dân chúng ra khỏi nơi nguy hiểm. Ông dạy dân cách dựng nhà cho kiên cố...

Ông dâng biểu, xin Vua cho đắp đập sông Giăng. Tiếc là biểu dâng nhiều lần nhưng chưa được Vua phê duyệt thì ông mất. Mặc dù vậy, với cách làm sáng suốt, đúng đắn, ông đã tạo nên những xóm làng sầm uất, người dân vừa khai khẩn, làm ăn khấm khá, vừa chăm lo sự học; xóa bỏ được tục cưới vợ cho thần sông Giăng, đem lại cuộc sống thanh bình cho dân chúng.

Ông qua đời và được an táng tại quê nhà, nay thuộc xã Hạnh Lâm (huyện Thanh Chương, Nghệ An).

Trong "Nghệ An ký", phần "Thanh Chương huyện chí", mục "Nhân vật chí", Tiến sĩ Bùi Dương Lịch bình luận về ông như sau:

“"Xem trong các vị thờ tại Văn Miếu bản huyện không có ông. Phải chăng tiền bối không thấy tên ông trong đăng khoa lục. Nói về văn chương đức nghiệp, Đinh tướng công lọt vào thịnh tuyển bút phê Quang Thuận thứ 8, phải chăng là đại đình văn chương sao? Trải Hình bộ thượng thư hai triều của thời thịnh Lê, phải chăng là đức nghiệp sao? Huống hồ hai chữ Thượng thư đâu dễ mạo xưng.

Vào thời Trung Hưng, không quan tâm tới ngụy thiết, đến thế đại xa xưa, sự tích bị bụi thời gian che phủ, danh hiệu thượng thư trở thành mộ cổ. Chuông vàng di tích Môn Trang và gia thế của người trở thành tàn biên cựu độ. Chỉ còn bia miệng của bản xã là không mai một.

So với bi ký thái học, ai mờ ai tỏ. Rằng, văn chương đức nghiệp như thế đã đủ để thờ. Cố nhiên, nếu chú ý đến thể chế của huyện là coi trọng chính khoá, thì Chu Quang Trứ - Hoàng giáp khoa Thuận Bình, Giáp Dần; Nguyễn Trọng Đường - Tiến sĩ khoa Cảnh Hưng, Kỷ Hợi đâu phải chính khóa. Rằng là chính khoá, sinh thời đại bảng sách danh; khi mất, văn đàn hiển hiện, tất tật đều là khoa bảng. Huyện thể như thế từ trước huyện ta đã từng thờ các vị văn giai hiển hoạn như Hoàng Xá Thẩm Hình Phan tướng công, Võ thần có công đưa tư văn, như Vấn Điền Phan Thái quận công và Văn Giám, Nhân Thành lại không dựa vào khoa mục.

Khoa mục của Đinh tướng công, có hay không chưa dám chắc, nhưng chức danh thượng thư và từng được nhà vua ngự bút tuyển chính trực, để trở thành người phá thiên hoang cổ trại - khai khoa của một vùng, từng là quan minh chính thịnh triều. Đó là những phù di thánh huấn. Như các ông Thẩm hình Phan Thái, Văn Giám e cũng phải nhún nhiều, bản huyện cũng lấy đăng danh đại bảng và Võ thần hiển hoạn có công văn giáo mà thờ.

Sẽ là thiếu sót khi chưa nghiên cứu để tròn bổn phận đàm ân".

Bia "Cát Ngạn tổng Văn chỉ bia" đặt tại xã Thanh Liên ghi về ông như sau: “Đinh Bộ Cương, Quang Thuận, Đinh Hợi, Chính trực thịnh tuyển, đệ nhị danh sĩ chí, Hình bộ Thượng Thư, phong tặng Thành hoàng Đức Nhuận”.

Ước nguyện...

Vì có công lớn trong việc chiêu dân lập ấp, khai khẩn, ông được dân làng Cao Môn, tức xã Thanh Liên (huyện Thanh Chương) tôn làm Thành hoàng và được triều đình sắc phong chính thức.

Hiện nay vẫn còn lưu giữ những di tích gắn với Đinh Bộ Cương như khu mộ 7 ngôi, trong đó có ngôi mộ của ông, ở đất Tràng Học - là nơi ông mở trường dạy học. Theo Tàng thư họ Mai, Đền Bản Cảnh do ông lập, cầu giang sơn phù hộ cho mọi người khi vào rừng khai khẩn; Lò Vôi cũng do ông xây dựng.

Điểm phát lộ tiền cổ cùng nhiều cổ vật khác ở Động Chuyền, hữu ngạn Rào Con cách Cửa Rào khoảng 1 km, vào những năm đầu thế kỷ XXI,... Còn phải kể tới dãy Lèn Môn Trang, còn gọi là lèn Yên Sơn (tức Yến Sơn - núi Én) gồm 3 hòn: Lèn Thượng - Lèn Hạ - Lèn Một là những kì quan thiên tạo, nơi chứa nhiều sự tích của vùng Hạnh Lâm; và ngược dòng sông Giăng tới Môn Sơn, Lục Dạ, nay thuộc huyện Con Cuông, đều là những địa danh gắn với tên tuổi và sự nghiệp của ông.

Trước đây, ở làng Cao Môn có ngôi đình làng và đền thờ Đinh Bộ Cương, nhưng do nhiều nguyên nhân, ngôi đình và đền thờ đã thành phế tích. Và từ năm 2012 đến 2019, bằng nguồn vốn xã hội hóa, người dân trong vùng đã góp công sức khôi phục lại ngôi đền.

Chính quyền cùng người dân nơi này chỉ “đau đáu” một “nỗi niềm”... khi nào và đến bao giờ đền mới được công nhận là di tích? Câu hỏi tưởng chừng dễ trả lời nhưng “ẩn khuất” rất nhiều điều. Mong mỏi và cũng là ước nguyện của người dân, của chính quyền địa phương là vậy, nhưng đến tận thời điểm hiện tại, đền vẫn chỉ là đền.

Ngày 16/06 âm lịch hàng năm, UBND xã Thanh Liên tổ chức lễ tế, trong Văn tế có đoạn:

“Làm Tri huyện mà ghét bọn gian tà, nức tiếng xứ Thanh Giang

Giám sát Ngự sử các xứ Hải Tây, Hải Đông, Hải Bắc, Hải Nam, đức thanh liêm vằng vặc giữa Trời cao soi tỏ.

Hình bộ Thượng thư, Giám thí thi Đình, đau đáu tìm kiếm nhân tài, xây nền vương chính...

Nghỉ việc quan, ngược xứ Mường Giăng khai khẩn đất hoang

"Dĩ nông tàng Nho", vừa canh tác, vừa mở trường dạy học.

Nơi rừng thiêng, nước độc, khó nhọc lần hồi cái ăn

Mà lão trượng phóng tầm nhìn xuyên thế kỷ!

Làng Môn Trang in dấu chân ngài, mái đầu điểm bạc

Đồng Môn Điền mênh mông khoai lúa, nhờ dẫn thủy nhập điền

Sớm tối miệt mài dạy dân chống lũ, xây nhà chống đỡ thiên tai

Quanh năm bền lòng bài trừ hủ tục dị đoan cưới vợ cho thần Hà Bá

Công danh trùm Đức Nhuận, thần dân nhất nhất ghi tâm

Tiếng lành vang tận kinh đô, ngời ngời chiếu Vua ban “Hiền thần công minh chính trực”...

Mong rằng, thời gian không xa, đền Bản Cảnh sẽ là một trong những di tích được xếp hạng của tỉnh Nghệ An. Để xứng tầm với những "đóng góp" mà danh sĩ Đinh Bộ Cương đã dựng xây cho vùng Cát Ngạn xưa và huyện Thanh Chương nay.