Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ được UNESCO ghi danh: sự trường tồn của đạo lý “uống nước nhớ nguồn”

Có lẽ hiếm có một dân tộc nào trên thế giới, tổ tiên chung lại có ý nghĩa lớn lao và được thực hành một cách kính cẩn, trang trọng đến như vậy. Văn hóa người Việt được đặc trưng bởi tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và sự thăng hoa của tín ngưỡng ấy ở tầm quốc gia chính là tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Không phải ngẫu nhiên mà trước khi về tiếp quản Thủ đô, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dừng chân ở Đền Hùng và nói một câu truyền cảm hứng cho cả dân tộc về lòng yêu nước và trách nhiệm với đất nước: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Lời hiệu triệu từ con tim ấy cùng với nghĩa đồng bào được vang lên từ buổi đọc Tuyên ngôn độc lập của Bác “Tôi nói đồng bào nghe rõ không” chính là thông điệp quan trọng để tạo nên tinh thần dân tộc và lòng yêu nước của mỗi người dân đất Việt.

Việc thực hiện hồ sơ tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là một trong những công việc nặng nề nhưng có ý nghĩa nhất mà tôi được tham gia. Công nhận giá trị di sản văn hóa thế giới cho tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có tầm quan trong trong việc tôn vinh tổ tiên, khẳng định giá trị văn hóa của dân tộc, từ đó củng cố sức mạnh Việt Nam trong thời đại mới. Tôi còn nhớ rất rõ những quyết tâm của lãnh đạo tỉnh Phú Thọ như ông Nguyễn Doãn Khánh, Bí thư Tỉnh ủy, bà Nguyễn Kim Hải lúc đó rồi ông Hà Kế San sau này, 2 phó chủ tịch tỉnh, hay trong lần họp Ban Chỉ đạo thực hiện hồ sơ lần thứ 2 ngày 25/1/2011, ông Hoàng Dân Mạc, thời điểm đó là Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ, nhấn mạnh, việc xây dựng hồ sơ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là một công việc trọng đại; một việc làm để thể hiện tấm lòng trân trọng với tổ tiên, vì vậy, cần thực hiện một cách thận trọng. Đã làm là phải chắc thắng, chắc chắn được công nhận.  Chính nhờ sự quyết tâm của lãnh đạo tỉnh cùng với các cán bộ của Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam (Bộ VHTTDL) đã tạo nên thuận lợi lớn cho việc thành công của hồ sơ.

Trong hồ sơ đệ trình UNESCO của chúng ta ghi rõ: “Bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong gia tộc, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có từ xa xưa đã trở thành một bản sắc văn hóa của cộng đồng với triết lý “Con người có tổ có tông”. Thờ cúng Hùng Vương có một tầm quan trọng trong tâm thức của người Việt, khẳng định người Việt có chung một thủy tổ, nguồn gốc đó là sợi chỉ đỏ tạo nên truyền thống đoàn kết thương yêu, đùm bọc lẫn nhau. Thờ cúng Hùng Vương, thờ cúng thủy tổ của dân tộc - đất nước trở thành một biểu tượng văn hóa - tín ngưỡng kết nối giữa quá khứ với hiện tại, có tác dụng vun đắp tình cảm với gia đình, làng xã và đất nước.”; nhấn mạnh với nhân dân toàn thế giới về ý nghĩa của tín ngưỡng đặc biệt này đối với dân tộc Việt Nam: “Giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm nhằm giáo dục đạo lý truyền thống biết ơn tổ tiên, trở thành nơi hội tụ tinh thần đưa các thế hệ con cháu về cội nguồn. Trong ngày Giỗ Tổ Hùng Vương và những ngày còn lại trong năm, hàng triệu lượt người hành hương về núi thiêng Nghĩa Lĩnh để tưởng niệm Hùng Vương, nhớ ơn công lao tổ tiên trong dựng nước và giữ nước”.

Đến thời điểm tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được ghi danh, chưa có bất kỳ một hồ sơ tương tự về tín ngưỡng thờ tổ tiên chung của cả một đất nước được UNESCO lựa chọn đưa vào danh mục di sản của mình. Vì thế, để nhấn mạnh đến tính riêng có, độc đáo và cũng là để trở thành một ví dụ toàn cầu về đề tinh thần yêu nước, đoàn kết, hồ sơ của chúng ta đã ghi rõ: “Người Việt coi Hùng Vương là thủy tổ của dân tộc. Thờ cúng Hùng Vương là truyền thống đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của người Việt, nhưng cũng là truyền thống của nhiều tộc người ở Việt Nam.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ được đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại sẽ khiến người dân ở tỉnh Phú Thọ, cả nước Việt Nam cùng cộng đồng quốc tế nhận thức sâu sắc thêm về sức sống của triết lý hướng về cội nguồn trong cuộc sống tinh thần của các cộng đồng địa phương. Việc ghi danh cũng sẽ nâng cao nhận thức về tầm quan trọng thờ cúng Hùng Vương ở cấp độ địa phương, quốc gia và quốc tế ở các làng, xã, không chỉ ngày Giỗ Tổ Hùng Vương ở núi Nghĩa Lĩnh”.

Sau hơn 10 năm được ghi danh, đánh giá lại nỗ lực của chúng ta trong việc tôn vinh giá trị tổ tiên - dân tộc mình, chúng ta nhận thấy rằng, tỉnh Phú Thọ đã phối hợp với các bộ, ban, ngành để thực hiện thành công rất nhiều việc. Cộng đồng đã tiến hành phục hồi những diễn xướng dân gian liên quan đến việc thờ cúng Hùng Vưỡng đã mai một, thất truyền, phục dựng một số không gian thờ cúng Hùng Vương ở một số làng xã với sự hỗ trợ của Nhà nước. Các nghi thức, diễn xướng dân gian liên quan đến Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở các làng xã trên địa bàn tỉnh Phú Thọ tiếp tục được sưu tầm, nghiên cứu; các văn bia, thần tích, sắc phong, lệnh chỉ liên quan đến Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở các làng đã được sưu tập, phân loại, dịch ra chữ quốc ngữ; hoạt động quảng bá giá trị của tín ngưỡng được thực hiện khá bài bản và thực sự đã phát huy hiệu quả truyền thông... Năm nay, sau 2 năm đại dịch, UBND tỉnh Phú Thọ đã phối hợp với Bộ VHTTDL tổ chức Lễ hội Đền Hùng và Tuần Văn hóa, Du lịch đất Tổ năm 2023 nhằm tôn vinh giá trị di sản tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và các di sản văn hóa, phi vật thể được UNESCO ghi danh, bồi đắp thêm tinh thần đoàn kết dân tộc, yêu nước thương nòi, để di sản văn hóa dân tộc thực sự là nguồn lực phát triển địa phương và đất nước. Lễ hội đã thành công và thu hút được sự quan tâm của đông đảo đồng bào, du khách và bạn bè quốc tế. Tất cả giúp cho chúng ta một niềm tin vững chắc vào việc giữ gìn và phát huy tốt nhất giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương nói chung, lễ hội Đền Hùng nói riêng trong đời sống xã hội đương đại và cả tương lai.

Có thể nói rằng, các thế hệ người Việt sáng tạo ra hình ảnh vị vua dựng nước, giữ nước vừa thực vừa ảo, vừa thiêng liêng như tổ tiên của dân tộc, vừa gần gũi với mỗi người dân. Việc UNESCO ghi danh Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã khẳng định sự trường tồn, bất diệt, đạo lý nhớ về cội nguồn, hòa hợp dân tộc có từ hàng ngàn năm nay của người Việt, nâng cao ý thức tôn trọng đối với sự đa dạng văn hóa và sự sáng tạo của người Việt.