Hà Tĩnh: Lễ đón nhận bằng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh nhà thờ Nguyễn Phúc Ấm

Tham dự buổi lễ có đại diện lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh; lãnh đạo huyện Lộc Hà; đại diện chính quyền xã Mai Phụ cùng đông đảo con cháu dòng họ Nguyễn Phúc.

Ông Nguyễn Phúc Ấm sinh ra và lớn lên tại xã Mai Phụ (huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh) là đời thứ 4 dòng họ. Vào đầu thời vua Lê Hiển Tông, năm 18 tuổi gia nhập quân đội nhà Lê tham gia các cuộc đánh dẹp phản loạn ở Hưng Hóa, Sơn Nam và Trấn Ninh. Sau khi đoàn quân chiến thắng trở về, ông phục vụ trong Cấm Vệ quân ở kinh thành. Bấy giờ sự kiện năm Nhâm Dần (1782) làm cho triều chính hỗn loạn, xã hội rối ren, dân tình điêu linh cực khổ. Trịnh Cán nhỏ tuổi lên ngôi bị quần thần khuynh loát, trước tình hình đó các bậc trung quân cùng với tả hữu quan quân đã đồng nhất tôn Thế tử Trịnh Khải lên nối ngôi Chúa. Nhờ sự giúp sức của quân đội nên Đoan Nam vương Trịnh Khải lên ngôi thay Trịnh Cán góp phần ổn định triều chính, an dân. Trong sự kiện này, ông Nguyễn Phúc Ấm có đóng góp công lao nên được vua Lê Cảnh Hưng, ban sắc phong, thăng chức từ Phó Thiên hộ lên chức Thiên hộ Kiệt trung tướng quân. 

Sau sự kiện năm Nhâm Dần, ông Nguyễn Phúc Ấm vẫn tiếp tục phục vụ trong quân đội, đến năm 50 tuổi ông xin nghỉ về quê. Tại quê hương với uy tín và kinh nghiệm hơn 25 năm chinh chiến trận mạc, ông đã kêu gọi và vận động con cháu và nhân dân mở mang thực nghiệp, huấn dụ phong tục, răn dạy chữ nghĩa để xây dựng quê hương. Đồng thời ông tổ chức và động viên nhân dân khai khẩn đất đai lập các làng mạc, do đó, chỉ sau một thời gian ngắn vùng đất rộng lớn từ chân núi Bằng Sơn đến tả ngạn sông Hộ Độ được hình thành. Các tên đất tên làng như: xứ Đồng Lau, xứ Nại Hoang, xứ Xuân Tình được hình thành từ thời bấy giờ do công lao đóng góp của ông Nguyễn Phúc Ấm. Vì vậy, sau khi ông mất, dân làng ghi nhớ công lao người đã có công hướng dẫn, tổ chức dân làng khai hoang lập ấp nên đã thờ ông ở đền làng. Dưới triều Nguyễn, vua Khải Định đã ban đạo sắc cho ông Nguyễn Phúc Ấm phong Dực bảo trung hưng linh phù chi thần năm 1917, sau đó vào năm 1924 gia tặng Đoan túc tôn thần. Sắc phong hiện nay đang lưu giữ tại nhà thờ Nguyễn Phúc Ấm, tại thôn Đồng Sơn, xã Mai Phụ, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh.

Nguyễn Phúc Ấm là bậc trung thần, công lao gắn bó với công cuộc bảo vệ và xây dựng đất nước. Những đóng góp của Nguyễn Phúc Ấm cho triều Lê và quê hương về sau rất xứng đáng được tôn vinh. Ông là tấm gương sáng để các thế hệ người dân địa phương học tập, phấn đấu và đóng góp công sức cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, góp phần tô điểm thêm trang sử vẻ vang mà tiền nhân đã tạo dựng.

Dưới thời vua Thành Thái cho biết dòng họ Nguyễn Phúc khởi nguồn từ Trần Lưu quận, thiên di đến phía Bắc Đại Việt vào thế kỷ XII - XIII, sau đó phát triển đi khắp đất nước sinh cơ lập nghiệp. Thủy tổ dòng họ là ông Nguyễn Quý sang đời thứ hai Cao cao tổ Nguyễn Trọng Hiền đổi tên đệm họ Nguyễn Trọng thành họ Nguyễn Phúc. Đến năm Minh Mạng thứ nhất (1821) thời Nguyễn, dòng họ có thông báo quy tụ những người không phải là dòng dõi tôn thất nhà Nguyễn mà có tên đệm là chữ “Phúc” thì phải đổi dùng chữ “ Đức” để thay thế. Vì vậy, từ đó về sau trong gia phả có cả tên đệm là “Nguyễn Trọng”, “Nguyễn Phúc” và “Nguyễn Đức”.

Dòng họ Nguyễn Phúc đến vùng đất Mai Phụ vào khoảng đầu thế kỷ XV, khi vùng đất này đã có cư dân các nơi đến sinh sống tương đối ổn định và lập thành các cộng đồng làng xã. Dưới sự dẫn dắt của tiên tổ Nguyễn Quý, buổi đầu con cháu dòng họ đã chọn đất dựng trại ở tại làng, nay là thôn Đông Sơn, xã Mai Phụ để sinh sống và cùng với các dòng họ khác khai phá, cải tạo những vùng đất hoang hóa, đầm lầy, chua phèn để trồng trọt, xây dựng xóm làng. Nhờ sự cần cù, chăm chỉ, chẳng bao lâu những bãi hoang, đất nhiễm phèn được cải tạo, khai khẩn thành những cánh đồng đất đai màu mỡ, mỗi năm sản xuất ổn định hai vụ lúa. Sau khi cuộc sống dần ổn định, con cháu dòng họ Nguyễn Phúc bắt đầu chăm lo học hành, nhờ đó trong họ có nhiều người biết chữ Hán và hiểu biết xã hội nên thời nào cũng có người tham gia công việc làng, xã giữ các chức vụ như: Lý trưởng, Chánh tổng, Hương lý... và một số người có đóng góp công lao cho đất nước được triều đình ghi nhận ban sắc phong chức tước như: Kiệt trung tướng quân Nguyễn Phúc Giáp, Tả Thị lang Nguyễn Phúc Tài, Thiên hộ Nguyễn Phúc Nhiêu, Thiên hộ Nguyễn Phúc Dũ... 

Có thể nói, dòng họ Nguyễn Phúc với lịch sử 500 năm hình thành và phát triển, đến nay hơn 20 đời truyền nối là một dòng họ có truyền thống hiếu học, yêu nước và cách mạng. Các thế hệ con cháu dòng họ luôn noi gương tiên tổ, không ngừng phấn đấu học tập lao động sản xuất để cống hiến cho quê hương đất nước.

Nhà thờ Nguyễn Phúc Ấm được xây dựng trên khu đất có diện tích 1.503m2 nằm ở trung tâm làng, nay là thôn Đồng Sơn, xã Mai Phụ, đồng thời cũng là địa bàn cư trú của con cháu dòng họ Nguyễn Phúc. Nhà thờ quay mặt theo hướng Tây nam, vị trí mà theo phong thủy là hướng tốt bình yên và phát triển. Mặt trước nhà thờ nhìn ra cánh đồng lớn và dòng sông Hộ Độ, đây là trục giao thông đường thủy quan trọng ra Cửa Sót có từ xưa đến nay. Sau lưng nhà thờ là vùng đất cao, làng mạc bình yên, dân cư đông đúc. Thế đất của nhà thờ theo phong thủy gọi là “tọa sơn, vọng thủy, đắc khí, tăng phong”. Bốn phía của nhà thờ là cây cổ thụ quanh năm xanh tốt tạo cho không gian thêm thâm nghiêm cổ kính.

Qua những tư liệu và hiện vật còn lưu giữ tại di tích giúp hậu thế hiểu được thân thế, sự nghiệp của nhân vật lịch sử Nguyễn Phúc Ấm, người có công với triều đại đương thời được tôn vinh ghi nhận. Đồng thời, thông qua việc tìm hiểu nhân vật lịch sử và dòng họ Nguyễn Phúc góp phần nghiên cứu về nguồn gốc địa danh, sự hình thành và phát triển của một làng cổ xưa ở xã Mai Phụ.

Nhà thờ Nguyễn Phúc Ấm là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh, cố kết tình cảm của con cháu dòng họ. Giá trị văn hóa được thể hiện thông qua hoạt động tri ân, tưởng niệm của hậu duệ con cháu hướng về tiên tổ, những người không chỉ đặt nền móng cho sự phát triển của một trong những dòng họ mà còn có nhiều đóng góp cho quê hương đất nước.

Ngoài ra, việc lưu truyền nghi thức tế lễ từ đời này qua đời khác là những giá trị văn hoá phi vật thể có giá trị mà cha ông đã dày công sáng tạo cần được gìn giữ và phát huy trong đời sống văn hóa hôm nay.

Nhà thờ Nguyễn Phúc Ấm là một công trình kiến trúc mới được trùng tu tôn tạo. Nhà thờ có kiểu dáng thiết kế và xây dựng đặc trưng của các công trình nhà thờ họ ở Hà Tĩnh, tất cả được tính toán khoa học và vừa thể hiện được tính tôn nghiêm của nơi tế tự, vừa phù hợp với điều kiện khí hậu miền Trung. 

Tại nhà thờ còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ, quý hiếm như: sắc phong thời Lê, gia phả và một số tư liệu Hán Nôm. Đáng chú ý là những cổ vật quý, vừa mang tính lịch sử nhưng có giá trị nghệ thuật độc đáo, trên đó khắc hoạ  sinh động các đề tài tứ linh, tứ quý cho thấy trình độ, tay nghề điêu luyện của nghệ nhân, dân gian xưa ở vùng đất xã Mai Phụ.

Với những công lao, giá trị về văn hóa, lịch sử to lớn của ông Nguyễn Phúc Ấm, ngày 13/01/2023 UBND tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành quyết định số 124/QĐ-UBND về việc xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đối với Nhà thờ Nguyễn Phúc Ấm.

Sau đây là một số hình ảnh do PV Tạp chí điện tử Văn hóa và Phát triển ghi lại tại buổi lễ: