Phạm Cao Chẩm - một chí sĩ tận trung vì nước, người lãnh đạo xuất sắc của phong trào Cần Vương tỉnh Quảng Ngãi

Phạm Cao Chẩm (1872 - 1918), hiệu Xuân Viên, sinh năm Nhâm Thân -1872 tại xóm Trại, làng Xuân Phổ, nay thuộc thôn Xuân Phổ Tây, xã Nghĩa Kỳ, huyện Tư nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi.

Phạm Cao Chẩm đỗ tú tài khoa Đinh Dậu (1897), nên thường được gọi là Tú Chẩm. Ông là người cùng chí hướng và là bạn kết thân của các ông Tú: Lê Ngung (? – 1916), Trần Kỳ Phong (1872 – 1941), Nguyễn Tuyên (thân sinh ông Nguyễn Nghiêm – bí thư đầu tiên của Đảng bộ Đảng Cộng Sản Việt Nam tỉnh Quảng Ngãi).

Những năm 1905- 1906, Phạm Cao chẩm cùng Cử Cẩn (Lê Đình Cẩn), Phạm Cao Đài, Lê Ngung, Bố Khiết (Lê Tựu Khiết),... hưởng ứng phong trào Duy tân ở Trung Kỳ, khởi xướng thành lập Duy Tân hội Quảng Ngãi, do Lê Đình Cẩn đứng đầu. Thực hiện chủ trương của các nhà Duy tân trung kỳ, Duy tân hội Quảng Ngãi, phát động sâu rộng phong trào “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”, được giới trí thức và đông đảo nhân dân hưởng ứng nhiệt tình, khơi gợi tình cảm yêu nước, ý chí kháng Pháp, thổi luồng gió mới vào phong trào đấu tranh của nhân dân tỉnh nhà.

Năm 1907, nhóm “Đông Kinh Nghĩa Thục” hoạt động mạnh ở Hà Nội. Phạm Cao Chẩm cùng Từ Hữu Lập được Duy tân hội Quảng Ngãi cử ra Hà Nội tiếp xúc và trao đổi với các yếu nhân của Đông Kinh Nghĩa Thục, như Lương Văn Can, Nguyễn Quyền. Khi trở về ông và Từ Hữu Lập mang theo nhiều tài liệu của Đông Kinh Nghĩa Thục, rồi nghiên cứu và biên soạn lại để in ấn phổ biến, cổ động cho phong trào tỉnh nhà.

Năm 1908, phong trào Kháng thuế - Cự sưu bùng lên mạnh mẽ ở Quảng Nam, Quảng Ngãi và các tỉnh Trung Kỳ. Khi phong trào có dấu hiệu chuyển sang bạo động, các nhà Duy tân Quảng Ngãi, trong đó có Phạm Cao Chẩm, trực tiếp đứng ra lãnh đạo phong trào.

Cuộc Kháng thuế - Cự sưu ở Trung Kỳ bị thực dân Pháp và Nam triều tay sai đàn áp đẫm máu, Nguyễn Bá Loan, Lê Khiết, Phạm Mỹ bị xử tử. Trần Kỳ Phong, Nguyễn Sụy (Thuỵ), Nguyễn Đình Quảng, Nguyễn Tuyên, Phạm Cao Chẩm,...bị đày ra Côn Đảo cùng với các nhà yêu nước Phan Chu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Phan Thúc Duyện ... Trong tù, mặc cho bọn cai ngục đàn áp, đày ải, Phạm Cao Chẩm và các bạn tù đồng chí hướng vẫn giữ vững chí khí của người yêu nước. Ông thuộc thế hệ các chiến sĩ đầu tiên biến nhà tù thực dân thành nơi rèn luyện chí khí, hun đúc tình cảm yêu nước, quyết sống mái với quân thù.

Năm 1915, được trả tự do, ông về lại quê nhà và nhanh chóng tham gia vào cuộc vận động chuẩn bị khởi nghĩa Duy Tân do Việt Nam Quang Phục hội khởi xướng. Lê Ngung, Nguyễn Thụy, Phạm Tuân, Phạm Cao Chẩm,... là những người được giao trách nhiệm tổ chức khởi nghĩa ở Quảng Ngãi. Âm mưu của các nhà yêu nước bị bại lộ, thực dân Pháp thẳng tay đàn áp. Lê Ngung, Nguyễn Thụy cùng nhiều sĩ phu khác bị xử chém. Phạm Cao Chẩm bị kết án tù chung thân và đày ra Côn Đảo lần thứ hai. Mồng 4 tết nguyên Đán, năm Mậu Ngọ (1918) Tú Chẩm cùng với Nguyễn Trọng Thường (con trai thủ lĩnh Cần Vương ở Hưng Yên là Nguyễn Thiện Thuật – tức Tán Thuật) lãnh đạo những người tù chung thân nổi dậy khởi nghĩa cướp đảo. Việc lớn bất thành, hai ông bị giặc tra khảo tàn bạo rồi đem ra xử bắn, vùi xác ở nghĩa địa Hàng Keo (Côn Đảo).

Tháng 7 năm 1988, di hài ông được Tỉnh uỷ Quảng Ngãi, huyện ủy Tư Nghĩa, Ban liên lạc tù chính trị Quảng Ngãi cùng gia đình đưa về quê nhà và tổ chức cải táng long trọng.

Phạm Cao Chẩm là một nhà yêu nước, hy sinh vì nghĩa cả. Ông cũng là một nhà canh tân giáo dục theo xu hướng Duy Tân ở Quảng Ngãi đầu thế kỷ XX. Trung tập sách “Trung kỳ cự sưu ký”, cụ Huỳnh Thúc Kháng đã viết về Phạm Cao Chẩm một cách trân trọng: “Ông là một người trăm lần bẻ không co, một trong những người lãnh đạo xuất sắc của phong trào Cần Vương tỉnh Quảng Ngãi”.

Xuân Phổ- quê hương Phạm Cao Chẩm, là một làng quê trù phú, hiền hoà nằm bên hữu ngạn sông Trà Khúc, nổi tiếng với đồng mía nương dâu quanh năm xanh mượt. Họ Phạm là một trong hai dòng tộc khai phá làng Xuân Phổ, có nhiều người tham gia các phong trào yêu nước - kháng Pháp, được rất nhiều nhân sĩ và đồng bào Trung Kỳ nể trọng, như Phạm Cao Đài, Phạm Cao Đàm...

Sau cách mạng Tháng Tám-1945, có một thời gian xã Nghĩa Phương, huyện Tư Nghĩa được gọi là xã Phạm Cao Chẩm. Hiện nay ở thành phố Quảng Ngãi có một con đường mang tên Phạm Cao Chẩm, để tưởng nhớ, tri ân người con ưu tú của miền đất núi Ấn- sông Trà./.