Vĩnh Phúc: Về đất Phật nhớ ghé thăm đền Tụ Nghĩa thờ Quốc mẫu Tây Thiên

Kể về tích của đền Tụ Nghĩa ông Khổng Văn Đình - Thủ từ ngôi đền chia sẻ: Theo các cụ cao tuổi kể lại, đền Tụ Nghĩa đã được xây dựng từ rất lâu, không nhớ rõ là niên đại năm bao nhiêu, chỉ nghe được kể lại rằng ngôi đền đã tồn tại nghìn năm và nó gắn liên với sự tích Quốc mẫu Tây Thiên - Lăng Thị Tiêu đã hiển linh tại đây. Cũng được các cụ xưa truyền lại, Mẫu sinh ra ở làng Đông Lộ, Đại Đình, Tam Đảo, vị trí đền thờ ngày nay là nơi mẫu hiển thánh, tập hợp tráng binh luyện quân đánh giặc cứu nước, sau khi đánh trận thắng Mẫu về ngự tại đền, sau đó mẫu lên Tây Thiên (mẫu về trời). Để tướng nhớ công ơn của Mẫu người nhân dân trong vùng đã lập đền thờ, hiện ở Đền Tụ Nghĩa còn có tấm bia đá cổ ghi từ năm Chính Hòa thứ 22 (tức năm 1701, thời vua Lê Hy Tông - PV).

Đền có 5 ngày lễ vào các ngày âm lịch trong năm đó là ngày mùng 4 tháng Giêng khai xuân, 14/2 rước kiệu, ngày rằm tháng 5, ngày rằm tháng 10 và ngày 23 tháng Chạp là lễ tất niên. Hai tiệc chính là ngày 14/2 (ngày mẫu xuất quân) và 15/10 (mẫu thu quân) có rước kiệu, tế lễ đây là hoạt động thường niên được người dân duy trì từ nhiều năm.

Cơ duyên đến với đền ông Khổng Văn Đình 73 tuổi (1947) một người lính tham gia kháng chiến chống Mỹ cứu Nước hiện là Thủ từ đền Tụ Nghĩa chia sẻ. Tôi làm Thủ từ ở đền tính đến nay gần 10 năm, trước đó năm 1966 nhập ngũ đóng quân Tây Nguyên và Nam Lào đến năm 1975 xuất ngũ trở về địa phương công tác kinh qua các vị trí Bí thư đoàn xã, xã đội trưởng và nhiều vị trí đoàn thể khác nữa.

Năm 2002, đi khám bệnh và được chuẩn đoán là bị K, sau đó tôi lên xin Mẫu (ở Đền Tụ Nghĩa) để bách bệnh tiêu tan. Lúc đó có mấy cô đồng bảo lên xin mẫu, nếu được khỏi bệnh phải lên chấp pháp, thủ từ nhà đến. Sau một thời gian điều trị bệnh thuyên giảm để giữ đúng lời hứa năm 2009, tôi lên đền như đúng lời hứa với Mẫu làm thủ từ từ đó đến nay.

Xưa kia, thực dân Pháp cho rằng Việt Minh trú ở đây (Đền) nên mang bom, pháo bắn phá  nhưng không trúng, sau đó chúng mang dầu đến đốt để Việt Minh khỏi trú, lúc đó quân Pháp đã phá hết ấn tín, gia phả. Khi nhận được tin Pháp đến thì các cụ trong vùng đã rước tượng Mẫu cùng một quả chuông cất giấu nơi khác mãi đến 1990 mới rước tượng lại đền (lúc đó chỉ là là một ngôi miếu nhỏ). Chuông thì  không dám rước về vì miếu đơn sơ sợ mất. Sau đó đền đã được nhà nước đưa vào quản lý.

Phía ngoài đền còn có hai câu đối cổ được lưu lại là Thiên bảo thời hanh sinh quốc mẫu - Địa linh vận thái xuất thần tiên. Phía sau đền có cây Lim xanh cổ thủ, có cây si bám vào có niên đại hàng nghìn năm vừa rồi đến kiểm định cây di sản, nhưng yêu cầu phải gỡ cây si đi nhưng không ai dám gỡ.

Tháng 12/2018, Đền Hạ (Tụ nghĩa) nhân dân thôn Sơn Đình, Đại Đình, Tam Đảo tiến cử thêm một Thủ nhang, đồng đền mới là bà Nguyễn Thị Thanh Hương việc tiến cử của nhân dân được xã và huyện đồng thuận với mục đích về kêu gọi phối hợp trùng tu, tôn tạo di tích ngày càng khang trang.

Tục thờ Quốc mẫu Tây Thiên ở Khu Di tích Tây Thiên thuộc xã Đại Đình, huyện Tam Đảo, Vĩnh Phúc là sự tích hợp và tiếp biến từ nhiều yếu tố thuộc về điều kiện tự nhiên, vị trí địa lý, lịch sử, văn hoá xã hội của vùng đất này.

Tam Đảo có ba ngọn núi cao chót vót nổi lên, mạch núi dài án ngữ một vùng Đông Bắc kinh đô nước Văn Lang. Trong thế đối xứng thì Tam Đảo nằm ở vị trí Tả thanh long thuộc cung tiên rồng xanh (ở bên trái) cùng với núi Tản Viên thuộc Hữu bạch hổ (ở bên phải) thuộc cung tiên bạch hổ, tất cả đều cùng chầu về núi Nghĩa Lĩnh ngọn núi tổ của các Vua Hùng.          

Tam Đảo không cách quá xa Kinh thành Thăng Long. Với vị trí linh thiêng nên các vương triều phong kiến xưa đã chọn núi Tam Đảo làm nơi tế tự thần linh núi sông, nhờ đó mà vị sơn thần núi Tam Đảo được tôn vinh là Tam đảo sơn trụ Quốc mẫu tối linh đại vương.

Tam Đảo có núi cao, suối sâu, rừng rậm, mạch núi liên hoành. Với cảnh trí thiên nhiên tươi đẹp, phù hợp với cảnh tu hành. Vì vậy, đây từng là nơi hưng thịnh của Phật pháp, tạo nên sự đối xứng tồn tại giữa hai loại hình thờ Phật và Mẫu.